Sunday, December 5, 2010

Reng Puk

             Kan khawvelah hian tul a van na tak em!! Thu tlemte pawh kan post hman ta meuh lo,, chuti chung chuan mi blog leh khawi khawi emaw chu ka tlawh zuai zuai hman ve tho mai, taimak tawkloh vang chu a ni pakhat e..

              Hmanni chu Mizoram khawthlang lamah Dr PM Ghole leh a thian pakhat nen kan zin kual a. Tihtur bik nei a zin kan ni a. Pu Ghole a Mizorama la rawn kal ngai lo chuan zin khawthawn pahin Tourist spot emaw, hmun pawimawh leh tlawh chakawm deuh a awm em tiin kan kalna tur chu a lo zirchiang hmasa vek chu ni in. Aizawl atanga kan chhuah dawn atangin "Reng Dil leh Reng Puk kan tlawh tel hman ang ti raw" a ti sek mai a. Chutiang thil tlawh tur remchang a lo awm chu kei pawh chuan ka phur pui phian a. Tichuan phur deuh chuan kan 3 leh Dirver nen chuan kan chhuak ta.

               Rawpuichhip kan thleng a khualzin motor Sumo leh Bus a lo ding nual a, Hotel pakhatah chuan chaweinatur in kan lut a, kan 4 ei tur chaw an rawn chhawp a, chawhmeh kha hmun khat zelah kan insuah tawm turin an rawnchhawp bawk, ka ei puar khawp mai, mahse, chaw leh chawhmeh inchhawpdan hi Mizoram hmun engemawzata kan chin dan a ni a. Mikhual hnamdang te tan a buaithlak duh thin khawp mai..


          Mamit kan thleng a, thingpui kan in hnuah tihtur kan ti fel a, Chaw, Sa eilo mi tana eitur tuihnai kan hmu mai lo a, Tuidamah panin kan thlai chhuh ta a. Tuidamah chuan kan thianpa hmelhriat te Hotel-ah  kan duh ang te kan siamtir a. Chu Hotel pawh chu khawchhak khual sumdawng ten inhmuhkhawmnan an lo hman avangin an loawm hung mai a. Hotel a ni tih hriat mai a har hle, a chhung kan luh hnu chuan kan Vai thiana te chu an hawikual ve nasa mai.. Chaw kan han ei chiah chu rinai chuan ka thian te pawh chuan an eitui ta phian a. Tichuan chuan IB ah kan riak ta a.







           Khua a lo var a, Kawrthah ah kan phei a, chhun lai velah Rengdil khaw lamah kan tlang ta a. Rengdil en tur chuan kan phei ta.. a hmun kan han thleng chiah chu tuikhuah ang deuh hian Dil lian lo te hi a lo awm a. A hma kum chiah khan tlangval pakhat a lo tlak avangin an lo sah kam/phai a, a tui an sah kam/phai na pawh chu hnawhleh chunglo chuan an lo la dah reng a. Rengdil khua mai nilo, Kawrthah leh khawthlang lam kal tichak awm ve em em tu, kan vai thiante pawh ti phur em em tu chu rin ang a lo ni chiah lo a. A khawbul hnaia mi te lah chuan tuaihnum nachang an hriatloh chu sawiloh a tui an paihna pawh an hnawhleh lem lo a ni si a, chu chuan a tui chimchin a ti hniam a, dil te tak te a ni ve ta mai a, a pawi thin khawp mai. Hmunhlui leh pawimawh te humhalh nachang kan hriat a pawimawh khawp mai.




         Hemi hnu hian Rengpuk ah kan kal leh a. He Reng puk hi Mizo ten thlang kan tlak hma deuh a he lai hmuna lo awm Reng Lal an thuhrukna a ni e an ti, a dik nge diklo pawh chu ka hre ve chiang lem lo. Lung sakhat chu kher kua in a chhungah chuan an Lalpa chu an dah a, a Pawisa dahna, Tuichhe paihna te an siam vek a. An hmelma ten an Lal an thah mailoh nan he pukah hian an thuk ru thin a, Lung phekin an khuh leh thin a ni awm e. He Reng puk hi Reng khua atanga hla ve deuh takah an siam a, an khaw hmun hlui ah te chuan Reng kulh te pawh  hriat theihin a la awm a, mahse kan en ta lem lo.


           Tlangkawmna : Eng eng emaw ti hian ka zinkual ve zeuh zeuh a, kan ramah hian mikhual leh tourist hip em em tu hmun hmingthang leh pawimawh kan ngah lo hle mai a, chutihlaiin kan neihchhun ang ang te chu kan la tuaihnum loin, humhal nachang pawh kan la hre lo hle mai. Kan khaw karkawnga zinmite chaw eitur lah a tamlo chu thu hran, a thianghlim tawklo em aw??? . Han sawibelh ila, hman kuma Kolasib lamah Audit tur a lo kal Vai te chuan Thlenna a tha em? Chawei tur a awm tha em? Sa ei lo kan ni a, kan ei theihzawng a awm loh chuan kan riaklo mai dawn a mi? an ti a, mahse eitur leh thlenna chu kan hmu ta hlauh a. Tin Dr. KA Pathak a leh a naute Scientist 2 te nen Palak Dil kan tlawh tum pawhin an chaw eitur ah kan buai viau tawh bawk.. Heng te hi a nih avang hian kan khawkar kawnga Hotel siam te hian mi duhzawng ang zawng zawng chu neikim veklo mahse a thianghlimna kawngah tal hi chuan tan han la deuh se chu a van tha dawn em aw. Tichuan hnamdang te pawhin anmahniin tim miahloin Mizoram hmun hrang hrangah an zinkual thei anga. Zin kual mite kan hip luh belh zel anga.. Kan Mizoram pawh hian hma a lo sawn phah ngei ang le.

Sunday, August 22, 2010

KEMAH PAWIH/PAWITE?

Khawnge ziahtur a vang si, hotunu Varte te, Hotupa ~sekibuhchhuak~ te, Keimah (Serene) ten an post ngaihnawm thei bawk si.. A chhiartu ringawt kan ni kumkhua dawn tlat,, rilru a rawn lut apiang hi, inpuahchahna awm miahlovin kan ziak ve pawp mai  teh ang.

Kei hi Mizoram hmar lam pang atanga lo chawrchhuak ka ni a.. Mizo tlangval, inti mizo ve tak ka ni thin. Kan historian ten Pawih ral hlauhawm zia an sawi leh ziak han hriat ve te hian Pawih ho chu le?? te ka lo ti ve mai mai thin, Mahni hnamah hian a bo theih khawp mai a; mahse Mizo ka nihna ah chuan bo chu ka la inti bik chuang hlei lova. Pawi/Lai, paihte, hmar, lusei, kuki, ralte, mara, etc. a enga pawh hi ni ila, Mizo kan ni vek tihah hian ka lo chiang tawk ve em em thin a. Keimah pawh chu Pawih/ Pawi ka ni tih ka inhre ve tawp a, hmanlaia 'Pawih/Pawi ral lian' an tih te chu midang daih ah ka lo ruat ve ngawt zel a. Mahse, kan pu te an lo ni reng sia..

Mizo chanchin hlui (history) ziak tu thenkhat fimkhur lo deuh te phei chuan 'Mizo leh Pawih an indo" ti tein an ziak ve bawk a. Mizo ka ni a, Pawih ka ni bawk si a, a bo theih thin khawp mai.. Ka pu(Pawih/Pawi) te khan Mizo ho an runa, tichuan ka Pu(Mizo) te vek chuan Pawih ho an run ve bawk dawn tihna emmawni le? te ka lo ti thin..? Mahse, Mizo leh Pawih/Pawi te kha indo lovin, Zo hnahthlak hnam hrang hrang Lusei leh Pawih te, Ralte, Hmar, etc te chu an lo indo thin zawk a lo ni awm a.

Engpawh chu nise, Mizo leh Pawih pawh chu lo indo pawh ni se Bawihtlung/bawitlung pa (Pawihte) ni reng chungin, Mizo diktak ka la ni ve reng tho. A dik tlat a. Mizoram an pelh hnu a MIZO ta lo riau hi a lo awm theih khawp mai. Mizoramah chuan Mizo tak, Mahse ramdanga Mizo a inchhal chiah lo te pawh kan lo awm ve zel ni awm tak a nia. Tlem tawh nak a lai hian a hahtlak thin khawp mai. Hnamdang thian thenkhat inti Mizo hre ve tak tak te hian 'Mizo nge?, Hmar nge?, Sailo nge?, Lusei nge?, Lai nge?, Kuki nge?, Mara nge?, i nih te min ti leh zauh thin.. Chung hunah chuan "MIZO" ka ni ka ti fo thin.. Mizo vek kan ni tlat a.

Kan chanchin ziaktu thenkhat te hian Pawih leh Mizo an indo pawh ti se, huat thamah ka lo ruat lem lo va. Pawih ral leh pasaltha te sual zia te pawh sawi thin mahse, buaipui tham ah ka ruat lem lo.. A chhanchu an hunlai kha chuan Lal hrang hrang te kha chakzawk an awm ve kha a ngaih chang a awm thin tlat a.

PAWIH a ni emaw LAI a ni emaw, ka buai hran lo, ka buaina tak zawk a chu PAWIH tih ah hian 'H' a tel tur nge tur lo? tih hi a ni ta. Han chhui zau a, tawng thiam deuh te han rawn turin taimak a har phian bawk si. Mahni awmhmunah ka lo ngaihtuah ve mai mai thin a. Ka buaina ti zual tu leh chu BAWIHTLUNG tihah hian 'H' hi a tel tur a ni em? tih hi a ni leh bawk.. Thlahtu bul lamah chuan ka buailo, Mizo leh Pawih tih lamah lah ka buailo, Lai emaw Pawih emaw pawh min ti se, ka la buai chuang lo. Mahse ka PAWIH/PAWI pui thenkhat te hian 'H' an telh a, thenkhat te hian an telh leh bawk silo a, ka "H" telh leh telh lohah chuan ka buai ta. Hnambo chu ka inti phal chiah lo nangin, "HNAM HMING BO" chu ka ni ve ta deuh chuan ka hria. He lamah lah hian han chhuizauna kan nei lo mai mai khawp lehnghal a! Ka hnam hming ka ziah dawn a piang hian ka rilru hian a "H" dah tur nge, dahloh tur tih hi a hre chhuak ziah lehnghal...

Ka pu te zinga pakhat chuan 'H' tel lo hian a hmang ngei a.. Mahse Thenkhat 'H' dah tel ka hmuh hian a dik ve tho lo maw aw?? te ka ti bawk si. Thutlukna ber leh dik tih ber nei fumfe lo chuan ka hnam hming chu - PAWIH BAWIHTLUNG tiin kei Pawihte hian ka ziak ve ta fo mai.
Dik tak maw??? (http://en.netlog.com/bbuata/blog/)

Sunday, August 1, 2010

LEI A MIN LEH TA

Lei a min leh ta..

Mizoramin furpui kan thleng leh ta. Kan hriat fo thin leh kan lo tawn fo tawh thin bawk - Leimin, Leimin in In a hnawl, Chumi khami chu a thi, tih te chuan a ngai te bawkin kan chanchin thar a luah leh ta mek e... a pawi thin hle mai.

Khawnge ‘Mitigation & Management of Hydro-Meteorological Disasters’ ah khan Certificate ka neih ve kha maw. Miten Nunna hial an chan fo mai si a, certificate lo kawl ve reng si chuan, tihtheih tlem hle mahse, a ruka thiamloh lo inchan ve mai awl tak a nia...!

Ruahtui avanga harsatna ah hian khawvel khawihmun pawh mai hi fihlim leh him tluantling a awm bik lo, kei ni ang ram rethei te hian hmanrua leh sum leh pai te kan neih that tawkloh avang hian heng chhiatrupna lakah hian kan derthawng hlei hlei a, mi ramin nasa vak lo a an tawrh theih pawh kha kei ni chuan nasa takin kan chhiatpui thei a ni. Tute hrilhlawkna leh inti hre deuh te lo sawi lawk ve fo thin, ‘Laipuitlangte hi a la min vek dawn a, Chandmari te pawh i a la inthenphawk dawn’ an tih te hi tak tak niin, lo thleng ta se chuan kan buai ve viau ang le. Mahse chung em em chu chunglam Pathian chauhin a hria.

Kan ram hi tlangram tih takah, tlangpang kham ko awih tak tak te, ruam thuk tak tak te, hmun chheng che ve tak tak ten min hual vel a, malsawm ruahtui tha tak kan dawng reng bawk a, chutihlai chuan kan ram hian chhiatna leh harsatna then khat - Thli tleh, Ruah nasa taka sur, Rial nasa taka tla, Leimin, Tuilian etc. (Hydro meteorological disasters) te hi kan tawk ve zauh zauh bawk. He khawvela kan awm chhung chuan kan la tawng zel bawk ang. Mahse heng chhiatna thenkhat – Leimin, Sabereka khuangkaih ang chi tam tak hi chu keimahni siam chawp te pawh a ni ve tho mai. Pumpelh vek theih ni lo mahse a tihtlem dan chu a awm chiang a ni.

Thlir dan danga thlir chuan, Pathianin kan awmna tur atana tha tak awihpangah min dah a, kan thli leh tuihawk te chu nasa taka kan buaipui leh paih pawh ngailovin, amahin a luang bo zung zung mai thin a. Kan ram te ang, rorelna leh inkaihhruaina la mumal lo tak, dan leh dun te pawh a nihna anga la lek kawh hleih theih lohna, Insakdan leh luikawr luandan te, ram inrelbawlna engkim mai a la hnufual ve tak, kum 2010 vela Muninicipal Council nei ve chauh tur, kan khawpui ber Aizawl city pawh village council awpna hnuai (a cluster of villages) la awm mek tan chuan hetia kan buaipui ve vak ngailo a kan tuihawkte an luangbo zung zung hi chu siamtu Pathian hnenah hian lawmthu sawi kan ba a, hetiang hmun a min dah hi kan lawm hle tur ni in ka hria. Chuti nilo se, phai ram hmun zawlah te awm ila chu, kan thli leh bawlhhlawh avangte hian hri thalo pui pui kan vei tawh mai thei a sin.

Mahse, tih ve tur kan nei. He hmuna min awmtir tu hian chuti ngawta tlawngawl a kan awm chu a phal bik lo a ni mahna!  kan ramah hian heti taka Leimin leh Tuihawk kan buaipui tak ni. Heng kan Tuihawk te hi mumal deuh chuan kaltir thei ila, kan bawlhhlawh leh tawphnawkte tuihawk luankawr a paih mai lovin, a paihna tur takah paih thei zel ila. Kan In leh a vela atanga tui leh bawlhhlawh lo awm, dithlifarfem leh tuichhe paih te reng reng hi mumal deuh zawk a paih theih nise, kan ram chin a pelh tawh mai avanga duhtawk mai lovin, kawmthang emaw thenawm emaw te ram pawh ni se, a him chin thlenga a luan theih nan mumal taka enzui a, a luankawr te pawh siam zel ni thei a tha hle mai.

Kan neih zawng zawng sengin In tha tak tak kan sa a, a chhunglam mam tak leh fai tak ni si a, kan tuichhe paih leh kan thli, tawphnawk te kan In bul velah ngaihsak hlawh lemlo a an awm vel mai mai thin hi chu a pawi hle a, chu chuan kan In chu hmun himlo takah a siam thei a ni tih pawh kan hriat tel a tul ta. Kan tuichhe paih leh dithlifarfem te a luan mumal thin loh avangin kan leilung thawl tak kha a zuk chiah ta a, leichhung lung karah te a lut a, Leichhunga lungpher chungah te tui chu a zuk tai darh a, lei inchar tha lai chu a zuk  ti chata tichuan leimin a lo siam thin a. Chutiang bawk chuan khawimaw laia kan bawlhhlawh tlingkhawm te kha fur ruahtui hawkin a rawn chiah ta a, vawileh khatah leimin ang maiin a lo tawlh thin a ni. Heng te avang hian kan fimkhur hle a angai a, kawmthlang lam a min chuan, a chhak lam pawh kan him reng thei bik si lo. Inchung atana Rangva hmang te paw’n inchung ruahtui chu kan khawl duh lo a nih pawhin, a awm ang anga far tir mai lovin Tuidawn(gutter) mumal taka kan siam a, a paihna tur hmun him lam thlenga chu tui chu kan hruai a pawi mawh hle.

He kan ramah hian kan la awm kumkhua dawn a, eng ang harsatna leh chhiatrupna pawh lo thleng se kan lo sepui tawrh tlawk tlawk bik tur chu a ni lo. Engtin nge kan pumpelh ang? A pumpelh dan a awm em? A pumpelh theihloh pawhin, a tih nep deuh dan a awm em? Chu chhiatrupna lo thleng chu eng angin nge kan hmachhawnang tih te hi Sorkar leh khawtlang hruaitu, chhungtin leh mimal tin ten kan ngaihtuah a hun ta..

Chuti lo a, chung Pathian van Malsawm Ruahtui chhiatpui fo ram kan nih chuan, malsawmna petu hian Malsawm ruah a rawn sur tir duh tawh lo mai palh ang e...

Saturday, July 24, 2010

Mizoramah Ropeway


Mizoram tlangram hmun awih tak tak ah hian Motor kawng laih man te a to em em si a. A chhawk zang khai deuh tur hian Ropeway te hi a siam ve chi loh emaw ni? Tin, ram changkang zawk te hian engtiang taka tha leh tangkai hian nge maw an siam a hman bik le? ka ti mai mai thin.
Tlem lai deuhkhan kan Chief Minister zahawm tak Pu Lal Thanhawla khan Aizawl tawt lutuk ti ziaawm tur hian Jawaharlal Nehru National Urban Renewable Mission (JNNURM) atanga siamturin Ropeway hmun li velah - Armed veng leh Mualpui inkar te, RIPANS hmun leh Laipuitlang inkar te, Laipuitlang leh Durtlang  inkar te, New Secretariat leh Civil Hospital inkar te, Civil Hospital leh Ch.Saprawnga Truck Terminal inkarte chu ruahman chhin a ni a, he mi atan hian Rs. Vaibelchhe 70. vel hmuh a beisei thu a lo sawi tawh bawk.


Chutihlai chuan Mizoram hmun thenkhat ah chuan Lung leh thil rit tak tak laksawn nan te, Kawrpui(Lui)  a thil han thiar kai nan te pawh Ropeway hi an lo hmang tangkai ve reng mai a lo ni a. Ka zinkual velnaah ka hmu fuh hlauh mai a. Mahse, Ramchangkang deuh a mi ten en chuan a in ang lo viau mei thei. Mihring tha a tel tam a la ngai hle mai. Kawlphetha (electrict power) duhtawka hmantur awm heklo le, Hrui (Thirzai ) chu lehlamah tlema sang zawngkin an thlung tawp a, an thil thiar(bungrua) an dah duhna lam chu an thlung hniam deuh a, tichuan gravitational force hmangin Lung(cubic) te, thing te, thil rit tak tak te an lo thiarsawn ve thin a lo ni a. Chu thil chuan rilru ngaihtuahna a ti kal thui phian a. Kan ramah hian kawlphetha duhtawk a hman tur awm ta se. Hei aia changtlung hi chuan awlsam te in a siam theih ang maw le ka ti mai mai a. 

A ni lah taka, kan rama power supply kan tlakchham dan nen a ngaihtuah zawm hi chuan, awt hle mah ila, tundinhmunah hi chuan mihring kalvelna tur atan chuan Ropeway hi chu a la tih chi vak lo te pawh a ni maithei bawk. Power khaihlak avanga laklawhlaia rei tak tak tan chang a awm ngei dawn si a. Mahse, tun ang reng hi ka ni bik lo’ng a, Electric power lamah kan intodelh ve hunah chuan Ropeway hi kan la mamawh deuh deuh a rinawm. Chu tur chuan kawlphetha ah kan intodelh a ngai bawk. 

Kan ram luidung te lah hi kan mithiam te hian Kawlphetha (Hydel project) siam nan a rem viau e an ti a, chuti chung chuan kawlphetha ah kan la intodelh lo hle mai si. “Hydel project lian tham siam theihna State in a nei lo” te kan ti, mahse Hydel Porject te deuh pawh tih tham kan nei chuang si lo. Kan neih chhun te lah chu man to tak tak a siam a ni a. Project Cost tur a duan fel sa chu a taka siam a nih meuh chuan a lo pung leh thur thur mai thin bawk si. Mizoram in kan puala kan Hydel project neih lian ber Serlui B Hydel project lah chuan 12MW chauh a pe chhuak thei si a (tunah hian 8mw vel an ti), a lawm awm tho e. Tin, Bairabi-a kan Thermal Plant lah hi a tangkai viau na a, kan ram retheihdan nen a ngaihtuah chuan a senso a sang hle bawk si.{A khawl 4 te hian darkar tinin Fuel Litre 5200 a hmang ral ziah ang a ni a, a Fuel hman hi Litre 1 Rs 32 man zel a ni – (Source Cheng Maktaduai 105 senga din Bairabi Thermal Plant, engtia tih zel chi nge? By Lalnuntluanga Tlomte}

Engatinge kan ram hi power ah hian kan intodelh har em em le? Eng a ti nge kan Hydel project te hi kan siam hlawhtlin theih thin loh le? A chhawrtu tur chu kei mahni tho kan ni si a! Kan Tuirial hydel project siam mek te Compensation tam lutuk avanga NEEPCO in a tawp san ringawt ni a an sawi te hi a dik a nih chuan a zahthlak hle mai. Enga tinge kan ramah hian Project lian tham kan neih apiang a, a project thatna tur lam ai a COMPENSATION hi a lar viau bik thin le. Mi ramah te hian a ni ve ang em le?

He'ng power siam chhuahna atana tha tak tak Lui nei reng si a, power a kan intodelh lohna chhan puiber pakhat chu Curruption hi a ni kan ti thei ang. Mizoram Lui leh hmun thenkhat ah chuan Sorkar chuan Hydroelectricity project(Hydel project) chu a ni ve thin. Mahse, a zawh hun tur an thlen meuh chuan a pawisa tur hmang zo tawh si in, a project a siam zo si lo te hian kan dah tawl mai mai chu a nih hi. Engtikah tak power ah hian intodelh ang i maw? Tunlai khawvelah chuan engpawh ti dawn ila kawlphetha tel lo chuan thil tam tak a tih theih tawh loh tih chu kan hre vek si.

Kau Tlabung Hydel project,  ACB in an chhui meuh chuan, kan Engineer chuan tak tak 13 ngawt mai te chuan Anticipatory bail an dil ve nghal hmiah mai nia. An eiru e chu kan ti ngam lo, mahse sawifiah tur chu an nei ve a ni mahna?. Hetih rual hian mipui te pawh hi kan inngaihtuah chian a hun ve ta hle mai. 

Heng zawng zawng ah hian tunge mawh phur ta ang le? A bul berah chuan kan Sorkar thuneitu te hi an ni chianga, chumi zawhah Department lam a kan mithiam te pawh an tel bawk. Tin mipui lam te pawh hian tuna kanram dinhmun ah hian mawh nasatakin kan phur a. Kan phak tawk theuhah hian heng Corruption te pawh hi kan haw lo hlawm hle ni hian a hriat. Miretheite inhlawhfakna atana siam Ni za (100) inhlawhna te pawh Village council level ah te pawh bothlau a awm ve fo niin kan tualchhung chanchinbu ah kan lo hmuh thin kha.. Chuvang chuan kan zavai hian kan insiam that chu a ngai a ni. Chuti lo zawng Eiruktur hmu tam deuh te an ho sa thur thur anga, eiru ve duh tho, mahse eiruk tur hmu tlem deuh te an hausa lo deuh ang a. Mipui nawlpui an rethei tual tual bawk si ang.. Rope-way pawh lo siam teh reng ila, kan chhawr tangkai tak tak thei lo ang. A pawiber mai tur chu kan
ramin a chhiatpui tur hi a ni..

Sunday, July 11, 2010

VANGLAI HUN

Khawnge Vanglai hun paltlang tawh leh, hmang zo tawh ang zia zangin Vanglai hun hlimawm tak, lungngaihthlak ang reng tak, zalen tak chung si a phur rit takin mi a delh thin bawksi hunlai, duhthlang thei leh duhthlantur chi hrang hrang ten mihringte a bawm hunlai,  nulat talngval hun lai hi in sep kual vel mai mai teh  ang..

Friday, July 9, 2010

Zoram Leilung Mawina a chuai mek



                                                       


                                                         Reiek Kawng

                                                         Reiek Kawng
 
                                                        Reiek Kawng


                                                            Hortoki Ram


                                                 Hahara a dil tuitling a mi



                                        Vahchap, Hortoki, Kolasib district

                                                       Mamit District.



                                               Mawmrang Tlang, Phullen


                                    Sahmula Tual (Mawmrangtlang), Phullen



                                                       Champhai khua

Wednesday, July 7, 2010

KAN TIHDAN LEH AN TIHDAN

Khawnge a tha in a ngaihnawm thin si a,, mahni irawm chhuak ringawt chuan mit a tlung lo lutuk dah ang e....

Hman deuh tawha kan chhim lam hruaitu, Pu Manghnuna’n kan Mizo officer pakhat nena an inkawmna thu min hrilh khan, harsatna eng vang emawa lehkha zir sang thei lote’n rual an awh thinzia leh sap tawngte thiam ve an chak thinziate chu sawi loh, kan mi lal, mi liante thleng pawhin sap tawng thiam nih an chakzia a tilang chiang hlein ka hria.

Pu Manghnuna sawi dan chuan chu officer chuan, “Mizo ainga sap tawng thiam ber i hria em?’, a ti mawl tawp mai a ni. Pu Manghnuna chuan hranghlui deuh, Pu Sanglianate atanga tanin thiam awm deuha a rinte a sawi zel a. Mahsela, chu officer chuan a sawi apiang chu lu thing meuhin, “Aih, a ni lo,” a ti zel mai a. A tawpah chuan Pu Manghnuna chu a harhg chhuakj zawk mai a, “A... nangmah hi i ni ang chu,” a han tih chuan officer chuan, “Dik mai thei,” a ti nghgal a, chuta tang chuan lungrual taka ti ti dunin an nui dun ta bawrh bawrh mai niin a sawi.

Sap tawng kan zir dan hi a kawng a thui deuh a, chuvangin a tawng neitute tih dan loh ang taka kan tih chang a tam thei viau ang. Pu Chuauthuama {RIP) khan fiamthu ti takin a sawi thin, “Lower primary-ah Pu Laia’n mi han zirtir a, dam duai mai hian ‘Ka la = I theek, Ka la ta = I tuuk,” a han ti a, upper primary pawlah Pu Pasena’n min lo zirtir leh a, fiak ang thek thawk hian ‘Ka la = I theek, Ka la ta = I thuk’ a lo ti ve leh a. Middle pawlah chuan Pu Hrawva’n min lo zirtir leh a, ‘Ka la = I teek, Ka la ta = I tuuk,’ a lo ti ve leh a. A eng bera chu nge dik tih kan hrethiam tawh thin lo a ni. Welsh-ho hnen atangin an zir chhawng leh a ni a, kan zir dan hi a kual thui tawh em a ni,” a ti thin. Pu Chuaua sawi dan atang hian kan chhim lam unaute, London Baptist Missionary ho atanga sa tawng zir intite hi an hawi champ dawn ngawt a nih chuan British Aristocratic Family atanga lo chhuak, Eton leh Oxforda zirchhuak, Major Joyce-a’n kan chhim lam unaute sap tawng a sawi dan pawh kha a chapopuiawm fahran loh viau asin! “Mizoram chhim lam missionary chhuak hmasa ber kha a ha a bal a ni lo maw? An sap tawng reng hi a mak em mai,” a ti ve tho mai.

Kan sap tawng hman hian a tawng neitute tih dan a an lohna chhan lian tak pakhat leh chu vaiho, sap tawng hmang nasa si, Kushwant Singh-a’n, ‘English hrula Indish tawng hmang’ a tih maiho lam dan leh hman dankhuan thui tak min hneh vengte pawha ni mai thei. Dam teiin inthlanpui kan han thleng leh ang, poster, Vote for Congress tihte chu kan hmu tam leh mai mai teh ang chu. A aia tawi zawkin, Vote Vote Congress han ti se la chu a ni ale! He laia tul lo zet maia for an han telh talh mai ka hmuh hi chuan Pu Ngurauva naupan laia home work a tih dawn a, ka thianpa U Lalthlamuana hnena, “Pu Muan, ‘Tu nge siam che?’ tih chhanna atan hian ‘God’ ka ti mai dawn em ni?,” a tih a, U Lalthlamuana’n “Ti mai rawh,” a tih a, Huzauva pa Lalupa’n, “Ngawi rawh, Muana ‘God’ tih ngawt chu a tawi lu deuh lo maw, ‘He God’ emaw, ‘His God’ emaw tih tur a ni dawn lo’m ni? a tih kha ka hre chhuak thin. Vote Congress tih chu a tawi lu deuha an hria a nih pawhin Vote Congress to power emaw tal ti ta se la chu a him dam mai tur ale!

Kan sap tawng hman danah hian vaiho tih dan Indian English Usage hian min hneh thui hle tawh tih hriat ve hrim hrim a tha. Bio-data kan tihte hi India sap tawng a ni a, a tawng neitute khu chuan curriculum vitae an ti. Inti hawi zau deuh an nih vang nge ka hre lo, hmeichhe charman te, charman ti mai duh lo va chairperson han ti deuh kherte pawh hi anmahni sapho tih dan dik tak chu a ni lem lo. Sap tawng thiam tak tak Pi Margaret Thatcher, an Prime Minister thinte kha chuan an hmeichhe chairman a address chuan, Madam Chairman a ti mai a ni. Gospel Centenary kan lawm tuma Salvation Army General ni thin, Pi Eva Barrows, sap tawng neitu tak takte zinga mi kha chuan, “Salvation Army chairman ka nihna anga ka zinnaah chuan.....” a ti ve mai a nih kha maw le! A ni tak a, hmeichhe graduate pawh hi Bachelor of Arts kan ti zel mai chua ni a.
Sap tawng hi kawngkawia mitkalh pahnih intawk an sawi, an insu sawk mai a, pakhat zawk chuan, “I kalna tur i en lo em ni?,” a han ti a, a pakhat ve thung chuan, “Nang pawh i hawina lamah kal ta che,” a ti e, an tih ang deuhin an ziak loh anga lam apui hi a tam em em mai a. Chu’ngte chu sawi sen pawh a ni lo ang, kan hman lar deuh sim a tawng neitute tih dan ang lo deuh taka kan tihrik thin chu plumber te, bomber tihte hi an ni. He’ngah hian b hi a ri lo(silent) hmiah a ni tih hriat a tha (with deu apology to English Lushai Dictionary by JFL). Sawi tak zelah chuan evangelist, a hming kan sawi lar em em, mi thiam pui puite pawhin an lam fuh hleih theih loh chu Billy Graham hming hi a ni. Graham tih hian h hi a ri lo tur a ni. Durham tiha h a ri lo ang hian, Gra’em tia lam tur a ni. Graemme tih nen hian a lam dan a thuhmun chiah tur niin Collin Gem Dictionary of First Names chuan a sawi

Hmanni lawka kan mi thiam thenkhatte’n Reverend tih kaihtawi ziak dan chungchanga ngaihdan inang mang lo an neih dante kha chanchinbuah ka lo chhiar ve nual a. Kha khan ram buai tirh lai vela Pu Manliana (RIP) hova MNF ramhnuai sipai rammute chanchin an sawi kha mi hriat chhuahtir a. Inngeih dial dialin emaw an awm a tih laiin thubuai rem khirh tak mai a nei ta der mai a. An buaina chhan chu an hotute’n an kaisantir ni lo va, mahnia lo kaisang ta ngawt a, an duh duh, captain bel te, major bel te, bel zel mai an awm nual tak avang a ni. Pu Mana chuan an buai thelh nan chuan “Nau te u, in duh duh kha lo kaisang zel mai rawh u,” an tih ang deuhvin Reverend title hmang theihote chuan zahawma an hriat zawk hmang mai se lo; amaherawhchu, English tawng hmangtute’n an tih dan ang khuan Rev tih an hman chuan a tawpna (period, .) dah se la, Revd tih an hman chuan dah lo se la a tawk mai. He lai thua IAS officer leh Cambridge graduate meuh an han inhnial hi chuan buai laia Ngaizawl khauaa MNF Volunteer an lut tih a hriat a, Khawzawl post comander thinrim lutuk Ngaizawl khuaah a hote nen an thawk phei a, an khaw hotu hnenah, “Eng ati nge in rawn report vat loh?,” tia namen lova a vau a, Ngaizawl village chairman chhanna an sawi thin kha ka hre chhuak thin. “An chem em a, solkal pui tan meuh chuan chihsamah ka luat lo alawm,” (An tlem emn a, Sorkar pui tan chuan tihthamah kan ruat lo alawm) a tih kha ka hre chhuak. Kan mi thiam hawlh lawrte tan meuh chuan inhnialna thamah ka ngai lo a ni ber e. Sapho chuan kaihtawiah chuan a spelling tluantling bul leh tawp an hman chuan tawpna (period) an hmang ngai lo. Entir nan- Minister tihnan Mr (Mr. ni lovin), Doctor tih nan Dr (Dr. ni lovin)an hmang thin. Heta tanga thlir hian kan Nilai Thupui bu kawma Revd. tia a bu chhutute’n an ziak hi sapho tih dan chu a ni hauh lo mai! Sawi tak zelah chuan Dr Lala, M.A., Ph.D. tihte hi chu a duhamthlak bawrh bawrh deuh. Dr. Lala ringawt emaw, Lala, M.A., Ph.D. tia ziak mai tur a ni.

Kan hman lar angreng tak, a tawng neitute’n an hman ve ngai mang loh chu musical concert tih hi a ni leh bawk. Concert tih hi musical performance tihna a ni tawh sa a, chuvangin musical concert tih chu khaki tih emaw, round kual vel tihte ang a ni. Heti ang deuh bawk hian hun chungchang sawina lamah hian tihfuh zan loh kan nei tam angreng hle. Changkannaah kan ngaih deuh vang ni maw, ni han tih mai ai chuan Dt emaw Date han tih hi kan ching viau mai a. A uar zual phei chuan sawmnaahte dated 15.2.2003 emaw kan ti thin. A hun la thleng lo na na a, dated tih hi chua a dik lo hrim hrim. Office lehkhaa Dated the 15th Feb. 2003 tih chu kha mi nia tihchhuah emaw, sign emaw tihna a nih dan atangin han ngaihtuah ila, heti ang thila dated tih a fel loh dan chu a lang chiang mai ang.

M/S emaw, Messrs hi Mister/Monsieur plural form a ni a. Chuvangin M/S or Messrs hmanna tur chu - i) Mipa pakhat aia tam sawina; ii) Mihring hming hnuah. Entir nan, M/S Lala & Sons tih chu a dik a, M/S Lali emaw M/S Eatern Enterprise tih emaw chu a dik lo. A thuhrimah Mister tih te, M/S tihte hi chu mahni kan intihna tur ni lovin, mite’n min address-na tur zawk a ni. Tu nge i hming, an tih a, ‘Pu Bawnga ka nia,” tih chu a tih chi vak lo ang! Kum ziak dan thuah hian khawi lai laiah emaw chuan tihsual palh kan ching leh bawk. B.C. hi a date hnuah dah tur a ni. Entir nan, 100 B.C.. Chutih lai chuan A.D. hi chu a date hma lama dah tur a ni thung. Entir nan, A.D. 100. Century sawinaah erawh chuan A.D. pawh hi a hnuah tho dah tur a ni. Entir nan, 20th Century A.D..

Sap tawng thumal thenkhat, a tawng neitute’n an hman dan ang lova kan hmante a awm nual mai. Entir nan, Souvenir tih te hi mi tam tak chuan chanchinbu tihna emaw kan tih hial tawh hi noun-ah chuan hmun emaw, thil lo thleng emaw hriat rengna tura tlereuh kan inpek emaw, kan lak/lei thin emaw hi a ni a. Verb-ah thung chuan ‘ru’ (pilfer or steal) tihna a ni. Tun chinah chuan kan college te hian souvernir ai chuan magazine chhuah thin zawk se la a tha lo maw? College han sawi kai takah chuan kan Mizoramah hi chuan Inter-College Sports-ahte meuh pawh carrom board, chess board, draught board competitionte an nei thin a. Heti a nih chuan badminton court competition te, football ground competition te, cricket pitch competition te pawh kan la nei zel mai ang a!

Tihdik an tum luatna avanga tihsual palh ni mai thei, a chang changa chanchinbu-ahte kanhmuh thin chu hming kaihtawi ziak dan hia ni leh bawk. Kaihtawi, thumal anga lam mai thin, OPEC, NATO, FIFA, CONCACAF, ENSA etc, te hi a kara tawpna chhun thliah thliah lova ziak mai thin an ni.Tin, hman than avanga thumal thar anga pawm tawh, quasar, laser, radar, sonar, scuba etc., te angte phei hi chu capital ni lovin word pangngai anga ziak mai an ni. Tunlai chin dan a ni bawk a, U.N.O. te U.S.A. emaw tih teh duah lo hian UN, US tih hi a tha mai.

Telephone directory-ahte leh thil dangahte keiniho tihdan anga alphabetical order-a hming thla hi ram dangahte awm ve tak ang maw! Aikhuma leh Zulawma te hming tlarho thei thlat. A chhan maw? E le, an hming bulah C an dah ve ve miau alawm! Mi hming hre mah ila, a initials kan hriat miau loh chuan zawnchhuah harsa tak mai a ni thin. Tin, doctor reng reng, an hming eng pawh nise, D hnuaia tlar khawm vekna hi khawvel hmun dangah awm ve tak maw! Khawvel hmun dang sawi takah chuan opiinion poll hi ram dangah pawh an uar a, ram a changkan poh leh an uar emaw tih mai tur a ni. Mahsela, kan ram anga opinion poll chhangtute’n kan duh dan anga an chhanloh mai avanga sawiselna leh heti khawpa bengchhanpui zuina hi ka la hre ngai lo. Kan India ram ngeiah pawh hian opinion poll hi kan uar a. Times of India chanchinbu-ahte hian opinion poll hi a awm deuh reng a, a result sawiselna pakhatmah ka la chhiar fuh lo.

Kan ramah hian pawl thenkhatin an din tankum atanga kum 30 na te, 40-naahte Jubilee an lawm thu kan chhiar ta zauh zauh a. He’ng hming phuah thliah thliah hi a thlangpuiah chuan inneih champhaphak hming an ni. Kum 1-na paper atangin Kum 15-na Crystal thlengin kum tin hian hming an nei a. Chuta tang chuan kum 70/75-na thlengin kum 5 bi zelah hming an nei chho leh a. Tih dan tlang puiah chuan kum 25-na silver, kum 50-na golden, kum 60-na diamond te hi Jubilee tih an ni. Jubilee tih hi Bible atanga lak chhuah a ni a. Hebrai tawng a ni. A rik dan leh a awmziaah pawh inhnai awm tak, sap tawnga jubilation tih nen hian a bobul lamah inlaichinna nei chuang lo angin Bloomsbury Dictionary of Word Origins chuan zuk sawi tlat thung a! Eng pawh ni se, kan pawl kum 40 tlin lawmna neihkanduh chuan, ruby jubilee ti lovin, ruby anniversary emaw, chuti ang zelin coral, sapphire anniversary etc., te vuah ila, a tawng neitute tih dan ang a nih dawn avangin a tha zawk awm e.

Heti ang chi hi sawi tur apui a tam khawp mai a, a tawpna atan chuan sap tawng, Mizo tawnga kan lehlin dan lam hi han sawi leh thuak thuak ula. Cleanliness is next to Godliness tih te, Fai hi Pathian anna a ni tia kan han letlingte hi chuan a pawi a sawi lem lo va. Pathian an theihna tura kan sawi hi a nep em a, tih thu mai lovah chuan Jesaia fapa, ka thinlung ang pu mi ka chhar ta tia kan Pa Pathian kan han tawngtir tate hi chu, ‘Ka duh zawng mi tak’ emaw, Ka thinlung duh zawng mi tak......’ tia lehtlin atan a itawm ngawt mai. A chhan pawh he lai thu sermona hmangtute hian Davida, pa hriam hre angreng tak mai Ppathian thinlung ang puttir tep tuma an buai viau thin avang a ni.

Apostles Creed (KHB 491) chang 4-na a, ‘Pontia Pilata’n nasa takin a tuartir a..... tihte pawh hi a tawng bulah chuan ‘Under Pontius Pilate tih a nih avagnin Pontia Pilate hnuaiah emaw, Pontia Pilata rorelna hnuaiah tih emaw ni ta se la chu, a tawng bul thu nen hi chuan a inhmeh zawk ang. Dik tak phei chuan Pilata kha chuan Lal Isua chhuah theih dan kha a zawng ve hle niin a lang nghe nghe a ni a, roreltu a nih laiin a rorelna hnuaiah khan Judate’n namen lovin an tuartir ta kha niin a lang. Lal Tawngtaina a, Hallowed by the name tih I hming zahawm rawh se ti a lehlin pawh hian a sap tawnga a thu tum chu a thelh tlatin a lang. Lalpa hming zahawm sa hi kan zingah zahin awm zel se la, tihna ani a, chuvangin I hming zahin awm rawh se tih zawk tur ani lo maw?
Zosaphluia chuan, I’m not ashamed to own my Lord tih chu sap tawnga a awmzia rawn phawk chhuak deuh, Ka Lal awmpui ka zak lo ang tiin a rawn letling a, chu chu kan music committee te’’n , Ka Lal duhawm ka zahpui lawng tiin an rawn thlaksak ta a. He hla phuahtu sawi tum chu a Lalpa neih (own) a zah loh thu liau liau a ni a, Lalpa duhawm leh duhawm loh thu a sawina niin a lang lo.

Hetiang deuh bawk hian Upa Pasena’n
O Chirst, in Thee mu soul hath found,
And found in Thee alone;
The peace, the joy I sought so long,
The bliss till now unknown”
tih chu -

Ka thlarauvin Krista-ah chauh,
Muanna a zawn thin kha...
tiin a rawn letling a. Chu chu-
Ka thlarauvin Krista-ah chauh,
Muanna kim a hmu a

tiin a rawn thlaksak leh bawk a. A phuahtu’n peace (muanna) leh joy (hlimna) rei tak a lo zawn thin thu hi a hla tihdanglam hnuah chuan lang tel ve ta reng reng lovin, a hmuh thu chu tum hnih tawp a lang leh bawk si a ni. Ka ngaihdan chuan Upa Pasena lehlin dan hian a phuahtu sawi tum chu a phawk zawk.

Kan Bible lehlina thusawmpek, Remember the Sabath day, to keep it holy tih Chawlhni hi thianghlim taka serh tur ani tih hre reng rawh tia kan han letling ta hlauh maite hi a chu a thu zirna chu a tha em em tho mah se la, kan Kulikawn Biak In-a thuhriltu p0akhat, pulpita lo ding chhuakin, “Ngawi teh u, ka subject ka hloh daih mai,” a tih ang deuh kha niin ka hria. Heta hriat reng tura tiha chu Chawlhni (Sabbath) kha a ni - thianghlim taka serh tur a nih mai ni lovin. Thianghlim taka an serh tur chu hriat saah ngaiin a chawlhni taka thianghlim taka an serh tura chu hre reng turin a ti niin a lang.


Hei hi Sangzuala Pa thu ziah, Thlipui Chanchinbu, April-May, 2003 chhuak a mi lak chhawn a ni.

HE LEI TAKSA HI

Mihringte hi kan han thi(boral) a, chu mithi ruang chu zah tak leh ropui thei angbera sawngbawl kan tum thin. Thalai leh khawtlang tana mi tangkai tak te phei chu nasa tak leh rupui taka thlah liam kan tum hram thin a nih hi.

Mi tu emaw a la dam a ni tih hriat chian lem loh, an thi ngei tur a ngaih bawk si, a chanchin hriat zui tur awm miahlo a bo ta hmak te an awm hian hrilh a hai duh in a mangan thlak duh hle. Chutiang hunah meuh chuan "aw..., a ruang tal hmu ila.." tih te chu inhnemna tlanglawn tak a ni chawk. Nunna chu hlu a, mahse an taksa ngei hmuh tur awm miah lo a a boral ai chuan, a nuna chu lo tawp ta pawh nise, a ruang tal hmuh a han thlahliam chu chungkhatlaina te tan chuan thlakhleh loh chi a ni lo reng a.

Hman deuh khan Aizawl pa, Phullen khua a awm chu a bo daih mai a,, khawtlangin nasa takin ni 7 chhung an zawn hnu pawhin, a dam nge thi tih hriat a ni si lo. 'Lo la dam hlauh se aw' tih chuan a zawngtute hnem zo lo, ' a ruang tal hmu ila' tih chu an in hnemna ber a ni a. Nuna leh a thlarau chu Pathianin a lo tawh pawh a ni mahna le, mahse a ruang tal hmuh chu an duh takzet reng a.

An mi bo ta a khan zu te a lo lem ve zeuh thin avangin khawi maw laiah a tlusual palh nge maw ni le? han tih pawh chuan hmuh tur a awm si lo.. Khaw thenawm leh Aizawl talngval ten rei tak an zawn hnu ah pawh hmuh tur a awm si lo.. Chutihlaiin thu thang mak pui pui a thang reng a. Khawtual mi te tan a hriatnuam vak lo tak tak te, a bo a chhungte tana han rinhlelh mai awl tak tak te a thang reng a. A bo a te chhungkua leh a bona khua te khan inpawhna thatak leh in rintawnna thatak nei lo phei se chuan thil thalo zawk pawh a thlengpalh lovang tih sawi a har chang a awm.

Pathianmi hman tia hriatlar, Tawngtaina hmanga thil hre thei hmun hrang hrang a mi te chu rawn kim deuh vek an ni a, an han tawngtai zo a, chumi khami laiah chuan a awm.. , chumi laiah chuan phum a ni!, Thlamah riltamtakin a awm!, Kawr bulah khamah a tla hlum..! a ruang a la chhe vak lo..! tih te chu Ni tin deuh thaw, Tawngtai hmanga hre thei te chhan na a ni.

Tawngtai mi te rawn zawh a piangin beiseina sangtak nen an sawina hmun lam chu tlangval tlawmngai te chuan an bawh nghal huk huk zel a, a ruang hmu hmasa ber tu nih kha an duh tak zet hlawm a ni. Mahse, tawngtaina hmanga thil hrethei(Zawlnei??) te hriat leh hmuh zawng zawng chu a nih loh zia rang taka finfiah nghal zel a ni a. Heta tang hian Tawngtaina hmanga thil hre thei te thil sawi leh hriat te hi Pathian hnena tanga an dawn a ni veklo tih hi ka rin phah hle. Tawngtai mi engemaw zat ten a hrang theuhin thu inanglo theuh an han sawi chu, tlangvalte ah beiseina nasa tak a siam a, mahse dawt an lo sawi ve thei tho tih kha a an finfiah theih chhun a ni bawk si... Pathian mi inti, tawngtai hmanga thil hre thei in ti tam tak te hian Eng Pathian ber hnen atangin nge thu an dawn thin dawn le.. Kan van Pathian nung rinchhan awm tak a lang te chu an ni hlawm, mahse an thil sawi a diklo thin tlat avang hian rin vek erawh an har hle mai.

Thenkhat chuan ' Lasi, Ramhuai, Khawmu' in a hruai bo a niang ti te pawh an awm... Mahse khawiber nge dik tih chu tun thleng hian hriat a ni si lo.. Ramhuai leh Lasi ten an hruaibo thei tak tak em ni tih pawh chu hriat chian va ni suh..

Mak ve tak mai chu, he mi bo hnu kum 2 na velah khan, he khaw thenawm khaw pakhat nu (hming thup) chu thianhoa an thingphurhna ah a bo daih mai a, ni engemaw zat an zawn hnu pawhin an hmu zo lo a. Khawtlang tlawmngai te an beidawn hnuah Gorkhali thingzai tur te chuan Thingtuluang a a lo thu lai hi an hmu a, an hruai haw leh a ni awm e. Khawnge i kal ti a an zawh chuan 'Lasi (ramhuai) ten min hruai a.., nausen hnute hnelai nei ka ni a ka tihleh nausen duhawm deuh min pe a, an khua a min hruai an tum a ka duhlo a ' a ti ni awmin an sawi. An khuaah chuan hruai ta se, a lo let leh ang em le? Khawinge an khua chu ni ang le? tih chu hriat a ni si lo. Amah lah hi mi pangngai ve tak a ni bawk si.. Heng te avang hian Ramhuai leh Lasi te hnathawh awi lo ve tak thin pawh min ti buai ve hle mai.

Kan thu hmasa ah khan han letleh ila.... Khatihlai kha Fur ruahtui tlak tam lai, ramhnuai hnawng leh pik a nasat hunlai tak, Vangvat leh rannung tam lai a ni chung khan Tlawmngaitakin mi tam takin ' a ruang tal kan hmu dah lawng maw?' tiin an zawng na sa hle.. Heng te avang hian mihring nunna hi a hlu a, nunna awmna kan TAKSA pawh hi a lo hlu hle mai tih hi ka ngaihtuah phah fo thin. Thalai, nu leh pa, naupang te thlengin mahni hna pawimawh te dah thain " a ruang tal kan hmu lo'ng maw?' tiin a taksa kha an han zawng a ni a. Kan chhung te chunga thleng ni ta se, a ruangtal hmuh chu kan duh ve ngei ang le..

Mihring taksa hi a lo ropui a, a hlu a,Keimahni chauh tan a hlu a ni mai lo a, kan chhungkhat laina, thiante tan pawh a hlu a, mihringte min ti mihringtu a ni a.. eng emaw avanga a lo chhiat (nat) eawm, a lo boral emaw pawhin a thi a chhungte tan a runthlak hle thin a ni. Chuvangchuan ha kan Lei taksa hi thi mai lo tur leh Boral mai lo tura duat tak leh dim dawi taka enkawl leh vawn zel hi kan mawhphurhna a ni..

Engkim chunga thuneitu Pathian in a ti boral a nih ngawt loh chuan.....

CHAWHPAWLH

Laikhum zala ka dawn pawhin, a mak ka ti...



Buhden khawl reng an ngai lo.



Kan Tu te lo la piang tur te hi engtin nge an inthuam zel ang le?


Mi inchei dan nge kan inchei dan?


Chawlhbuk Thlam kan thleng ta.. lawm lungrual ten..



Mizopa Arin sak dan ( Kolasib) an entawn chiang mai


Mizo pa Archhiar (Arin) pawh a changkang ta hle mai.

Tuesday, July 6, 2010

Chawhpawlh




Ah hai bik lo kan chetzia leh nungchang..




The three sweets stars




Pobithora Suntuary lamtluang zawhin..




The super Trio kids


Fanau duhawm, rilru thianghlimpu te hian nun an va tihlim tak em!



Hmeltha ti lo lo chu an daw duai a ni... An nakin hun erawh kan chungah a innghat...

TLANGRAM LONEIH LEH KAN ZOTLANG RAM NUAM

Kan Zotlangram nuamah hian khel loin thlasik a lo thleng thin ang hian, Thal, Favang leh Fur pawhin a hun a rawn hlah ngai bik lo., Chutih lai chuan Mizo mipui tamzawk chu Tlangram loneih a eizawngin kawlanichhuak chhiarin an fehchhuak thin a ni.

Ramtuk thla a lo ni a mipa puitling tawh phawt chu ram lamah ramtuk (lovat) turin nitin an chhuak a, a then chuan riakin an vat thin bawk.. Tomir thla a lo thleng a Buh an han tuh a, Vawkhniakzawnthla, Thitin thla a lo thlen chuan Nula leh tlangval te chu inlawmin an loah an infehtawn sak thin.. Duhber leh hmangaih ber te, inhrepawh tak leh a then te chu la inhre pawh chuang lo a, a ruka lo in star * te an ni ve ngei ang a, Tlangram lo hring dup mai, Buh kung in chhawk no nghial nghial karah an han bung ho dial dial a, hlo rit (chek) paha an Tuthlawh te a han inkhak nak nak vel tur chuhh... a nuam thin awm bik teh e. Hmalaichawlh a lo ni a Lawm ruaitu nula hmeltha, a ruka a lo star * thin tak maiin Fanghma tuai tui tak an vel sak a, an han ei dun thin tur te chu, an hunlai chuan a aia nuam a awm dawn emaw ni le... Kum tawp a lo ni a, thenkhatin kham an thar a, thenkhat kham ai tam thar an awm a, thenkhat kham thar lo deuh te an ni nuk mai... Engpawhnise, Tlangram loneih a eizawng te hi harsa leh rethei lutuk an awm meuh lo niin a lang a, thenkhat te chuan Khawtlang hial hraiin thei khawp a inchhekmukin "Thangchhuah pa" hial an lo ni thei a ni...

Mahse tun dinhmun a Mizoram Loneitute dinhmun erawh a dang lam ta hle mai...

Tun thleng hian kan Zotlangramnuam a mipui tamzawk hi kuthnathawka eizawng kan ni a. A dawtah chuan Sorkar hnathawk an nih a rinawm.. Heti khawpa khawvel a than chak a, ram in hma a sawn chung hian Loneihna kawnga kan din hmun te, thlaithar chhuah kawnga kan dinhmun te hi chu duh thu a la samlo mai a ni lo, a lungchhiatthlak a la ni rih.. Kan ram kuthhnathawktute, nitina Lo / Huan a an kal thin ang hin Israel, Europe, Australia ramah te hian hna han thawk se, tun dinhmun ang lek hi chu an nih a rin awm loh.. Eng emaw chu a chhan a awm ngei ang.

Engvangin nge Kuthnathawktu an tam ber le?
Engvangin nge kan la intodelh chuangloh le?
Engvangin nge ram pawn atanga thlaithar lakluh a ngaih fo le?
Kan thlaithar te hi engtikah nge ramdangah kan thawnchhuah ang le?
Engtikah nge thlai thazawk, thianghlim leh hrisel hi kan tharchhuah ve ang le?
Engtikah nge Tlangram loneih dan hlawkzawk, kan ram mil tur kan hriat ang le?
Eng Thei leh Thlai te hi nge kan ram kuthnathawktute chin atana tha leh hlawk ber le?

Heng zawhna te hi Mizoram mipui te hian chhang dawn ila, kan chhanna a inang vek kher lo ang, chhanna inang te pawh a awm nual mahna..

Kan Zotlangramnuam ah hian Kuthhathawka eizawk, a biktakin Tlangram loneitu te kan tam ber na chhan chu kan ram la naupang tak, inkaihhruaina la mumal lo takah hian Mirethei te tan eizawnna nghet a vang em em a. Nitina inhlawhfa a eizawng turin Labour Law mumal kan nei silo. Sumdawnna tan turin pawisa neih a awm si lo, Sorkar hna a lut turin THIL tithei deuh nih a ngai, sorkar hna in mizawng zawng a daih lo bawk nen, loneih chu thlan tur awmchhun a ni a. Chuvang chuan Tlangram lonei a eizawng an tam ber a ni.

Kan ramah Lehkhathiam ten Sorkar leh Company hnuaiah te han tha leh hlawk zawk an thawk a, pawisa tam tak tak an la lut a, chutihlaiin kuthnathawktu te chuan Eikhawp pawh an thar si lo. Heng te avang hian mithiam zawk ten kuthnathawka eizawn an tum ngailo a, lehkhathiam lo leh rethei te te tan Loneihdan system, hmanlaia kan pi leh pu te loneihdan hmangin Lo an nei a.. , hlawk taka thar chhuah a Intodelhna khawp thar chu a har reng a ni. Kan mithiam leh hausa zawk te hian tih tak takin Kuthnathawkin ei han zawng se, huan zau pui pui neiin Loneihdan mumal zawk leh thaithar hlawk zawk Mizoram mil tur hmuhchhuah tumin an thiamna leh sum te han hmang tangkai se chuan kan ram Loneihdan hian hma a sawn ang a, Loneitute pawhin hmahruaitu leh entawntur an neih chuan hma an sawn ve ngei ang.

Kan thlai tiak phun thin - Serthlum tiak, Nimbu tiak, Thei hai tiak, etc. te lah ni khawilam a mi nge pawh kan hriatloh, khawilai nursery emaw a kuitiah, a kung/tiak chu a hrisel tha em? a mother plant a a hrisel tha em? tih pawh hriatchian loh a ni hlawm. Serthlumtiak tam zawk hi chu Bangha leh Tripura lam a Vai ho ten an mahni hlawkna tur chiah ngaihtuaha an kuithiah, Serthlum puichang pawh nilo, thang duh satliah ringawt an kuitiah an rawn lak luh a ni a. Keini lam lahin a tiak chu khawi atangin nge an rawn lak tih ngaihtuah loin kan lo phun tawp tawp mai thin.. Australia ram te, Europe ram te, Americ ram te chuan Thlai tiak zuar reng reng ten Certificate an nei vek a, Certified Seed Nursery atang chauhin thlai tiak an la thin.. ( an ti..)

Kan ramah chuan kan Loneitute / Kuthnathawktute hi kan mithiamte leh sorkar hnathawk tute hian Sum siamna atan min hmang emaw ni chu aw a tih theih.. (... huat awihloh). Saitual a kan Sugar Mills te, Chhingchhipa kan Theitui sawrna te hian eng tiang a nasain nge kuthnathawktute a puih le,,, Theitui litre khat her chhuak tur hian Sorkar hian pawisa engzat nge a hmanral ang le?? Hria chu an awm ngei ang le.. Sum eng zat pawh lo seng se, sorkar pawisa a nia lawm kan ti a nih pawhin Farmers ten an thlaithar hralhna an neih phah chuan a tha tho e.. Mahse kum 2009 te kha chuan Sapthei man Sorkarin a bat sak, buai fe fe hi Aizawl ah an vei fua fua hlawm an tih chu le.. Saitual a Sugar Mill phei chuan enge a tih hria kan tlem hle mai. Saitual khua leh a chhehvel te chuan an eithlum deuh a ni mahna..

Mizoram mipui tam zawk ( 70%-80% te an ti.. record diktak erawh ka hre mai lo) Loneitu an nih tlat si avang hian Sorkar hian tha a thawh a ngai a, abik takin a kaihhnawih Sorkar department te an tan lehzual a ngai.. Kan mi hausa leh mithiam te pawhin Agriculture, Horticulture lam kaih hnawih hi kan ram innghahna a ni tih kan hriat a pawi mawh. Leilung hausakna lam te, sumdawnna lam te ai chuan kan Ramngaw leh thlai huan siamte, loneihna hmang te hian kan Pathian pawh hian Mizoram hi mal a sawm a ni tih hi kan pawm a tul viau lo maw...

Pay Revision neih a piang hian keini Engineer te, Doctor te, Teacher te, etc. eng emaw ber te hian an lungawiloh thu an sawi ziah a. Kan level pui te kan pha ta lo an ti thin,.. Keini Loneitu (Farmers) te hian kan level pui te kan phalo zel zawk chu a nih hi..

Heng te avang hian Tlangram loneih hi a hlawklo a, a thalo e ka tihna chu a ni lo,,, A kalphung hi a dik tawklo a, kaihhruaina mumal a awm tawk loh vang mai niin a lang. Kan Zotlangramnuam a mipui tamzawk te hian kan thawh phu tawk hlawh hi eng tik hunah nge kan hmuh ve dawn le..
Samang inthenna - Inthenna Runthlak

Kan pi leh pu te khan an lu kha kawng takin an met ngai meuh lo ni tur a ni. An sam te chu an chalah tak then pawkin, an bek veilamah a chan ve, a lehlamah a chanve dang an han then pawk a. Tichuan sam chu hawi lam hrang daihin an lo awm ta.. Chuvang chu nitur a nia, mihringte chhan eng eng emaw avanga inhmu tawhlo tur emaw, in hmuleh tur nihleh nihloh pawh hriatloh a inthen te sawinana SAMANG THEN ti a he inthenna hi an lo sawi thin le..

A ni reng a he inthenna hi zawng a runthlak em a ni. Inthen te reng reng hian engemaw tala in zawmna, inpumkhatna, kan lo nei lawk thin. He inthenna hian unau, nupa, thiantha, laina te a then thin a. Chu chu thihna hmang ten a ni a, thildang hmang pawhin he inthenna hi a thleng bawk. Chung zingah chuan Nupa inhmangaihtak thin te thihna vang ni silo a inthenna hi a runthlak hle mai..

Thihna in mihringte hnena inthenna a thlen hi chu tupawhin a kan hriatlawk, a hun tak kan hriatlawkloh mai a ni a. Mitin tena kan tawn tur vek a nih avangin, a hunlaiin na hle mahse tawrh dan pawh thiam a la awl zawk in a lang.. Mahse Nulat lai leh talngval lai atanga induh ve tak, an karah chuan engmah lenglo khawpa induh ve thin te, thiantha palai pawh ngai lo khawpa inpawh tawn leh inngaina te Nupuipasal ah an han insiam a, Kohhran leh Pathian hmaah an mahni ngeiin thu an tiam zet hnu lawka an han inthen leh thin hi chu a runthlak thin hle mai.. Mihringte hi inthenleh turin a lawm kan intawn kan ti fo thin, mahse he Inthenna kan sawi mek hi chu pumpelh theih chu ni chiang a, a pumpelh dan zawn fo hi a tulin finthlak hle.

Mi thenkhat chuan "Nupa tangthen (nupa inthihsan) chu Dar(shoulder) lehlam sahthlak ang a ni" an ti thin, a na hle ni tur a ni. Mahse thihna hi chu mihringte thuneihna piahlam engkima roreltu thu ani a, kan sawisel thei silo. Sawisel pawh ni ila a sawt chuang lo. Chu Thihna avanga inthenna chu pumpelh turin Natna ata emaw, thihna ata emaw pawh lo damleh pawh nise, thihna avanga inthenna chu a pumpelh theih chuang loh.. Chuvang te pawh chu a ni mahna le mithenkhatin a nupa a thihdun an lo thlan ni.. Mahse chu zawng dem phal chi a ni lo, in hmangaihna vang a ni tlat.. In hmangaih tawhloh avanga inthen ai chuan a ropui tlawt..

He inthenna, thihna vang ni silo, chhuanlam siam chawp te te hmanga nupa te inthenna hi chu a runthlak em em a. Uluk taka Pathian leh Kohhran hmaa an thuthiam kha an han palzuta, mahni thutiama dinglo an han ni phawt a. Hmangaihna leh induhsak tawnna avanga nupa ni thin kha, hmelma ah a chang thei a, chhungkhat laina ni thin kha hmelhriatloh chhungkua ai pawha inngaina tawn lo chhungkua ah a chantir a, naupang duhawm tak tak te chu Fahrah lainatawm taka te a siam a, Nunhlimtak thin kha nunkhawhar taka te a siam thin a, chuchuan a chhe zawngin nasa takin nghawng a nei thin.

He inthenna ti runthlak lehzual tu chu an rila rah an fanaute dinhmun hi.. Naupang engmah la hrethiam ve lo te, an hun lo la kal tur thuitakin a tibuai a, nuhrawn te, pahrawn te bula an awm a ngaihphah fo thin.. Engang pawhin lainat leh duat hlawh mahse Nu chu NU, pa chu PA an ni tlat a. Nu hmangaihna te, Pa hmangaihna te chu a nep chuang kher lo ang, mahse a dawngsawng tu, a hlutna hmangtangkaitu, a zarzotu ber tur Naupang te tan erawh hriatfiah thiam a har tawh thin a. A tu zawkin nge hmangaih a, duat zawk tihte chu naupang te rilruah a lo piang thei thin a, chuchuan anmahni hringtu nu leh pa ngei te lakah ngaihdan thalo a siam thei.


Heng zawng zawng hi Fimkhur lo leh ngaihtuah chianglo taka nupui pasala insiam vang te pawh a ni mahna le, chhan hrang hrang a tam thei ang.. Mahse mihring puitling chin te, Pathian leh Kohhran hmaah meuh intiam a nupa a insiam duhna khawp inhmangaihna nei tawh chuan, chu hmangaihna chu engvang pawh nise a vawnnun hna chu an mawhphurhna a innghat tlat a. An thutiam chu an vawng nung reng tur a ni. He Inthenna Runthlak tawng lo tur hian kawppui tur thlan kawngah fimkhur a ngai a. Hun reilo te chhung atan nilo, damchhung (Till death do us apart - ti a chham thin ang khan) atan a ni tih hi Inneih Thutiam chhamlai hian rilruah vawn ngei tur a ni.

Chuti lo zawng he Inthenna Runthlak hian a man hlauh dah ang che.