Wednesday, January 17, 2018

NAIK SABINGA CHANCHIN

By – Buata Bawihtlung, on 4th March 2015
Mob: 9862035204

Sabinga Lung hi Aizawl Upper Khatla-ah a awm a, rual u deuh te chuan an la hre viau na a, thangtharte zingah erawh hre lo kan tam ta viau awm e.

 Sabinga hi Thangphunga Bawihtlung fapa a ni a, a unaute chu – Lalbawnga (Luangpawn khaw dintu), Hrangkunga te an ni. Indopui laia France ram kal zinga sorkar hriat hlawh khawp a hming chher, Indopui zawh hnu pawh a British sorkarin lawmman atana pawisa fai a pek zui leh hial, Mizo tlangval tlawmngai, Mizo zinga sipai tang hmasa, sulsutu chhuanawm tak a ni ti i ila a dik thei awm e.

 

 INDOPUI 1-NAAH A KAL VE:

Indopui Pakhatna 1914-1918 lai, kum 1915 chawhnu lamah British War Committee, a hnu a ‘War Cabinet’ tih zui tak khan, France ram khawthlang lama hnathawktu indaihlohna chuan an ral dona kawngah nasa takin nghawng a nei thei dawn tih an hria a. Kum 1917 ah Lushai Labour Corps chu din a ni ta a. Aizawl (Aijal) atangin Mizo (Lushai) 2100 zette chu France ramah hian an tir ta a.

 Labour Corps te hi Sipaite tanpui tura din an ni a. Thil tul hrang hrang, eirawngbawl, sipai mamawh thiar kual vel te, indona a sipai thite ruang senghawi te, kawng laih te leh thil tul awm ang ang te an thawk thin a ni. Lt. Col. Mayfair a kaihruainain Lushai Corps hian kum 1917 June thlaah Marseilles an thleng a, an zingah hian Rev. D.E Jones (Zosaphluia) pawh a tel ve nghe nghe a, ani hian tawng te a let a, a zirtir bawk a, a tangkai hle a ni awm e.

 

 RAL RAMAH SABINGA A CHE THA HLE:

Lushai Labour Corps zingah hian Sabinga pawh telin France ramah hian a kal ve a. Sabinga hi pa lian lam deuh, tlangval fel leh pian tha tak, hmel pawh tha ve tak a ni a. France ram kal Mizo tlangval rual 2100 zet zingah infiamna leh thil tihna hrang hrangah Sabinga chu a thei ber (Champion) a ni deuh zel. A remhriatna leh a felna te, a tlawmngaih leh taimaknate, tawng a man chakna avangte chuan an hotute pawhin an hre hle a, thil tihho reng rengah a kaihruaitu pawlah a tang deuh zel thin. Lushai Labour Corps dintu British sorkar pawh chu a chungah a lawm ve hle a ni ang, Indopui pakhatna zawh hnuah lawmman atan Rs. 850/- lai Sabinga hi a rawn pe leh a ni. Chutianga ral hmatawnga kum khat chuang an awm chhung chuan, Lushai Corps (Mizo) zingah mi 71 vel zet ten nunna an chan a. Kum 1918 May thla-ah Mizoram panin an lo let leh a, June 1918-ah Lushai Hills an lo thleng leh a ni.

  

MIKHUAL TLANGVAL A BUAN HNEH LO:

Sabinga hi tlangval lai pawhin, chak leh tlawmngai thei tak mai, an khuaah pawh inbuan chak a sawi a ni ve a. Tum khat chu mikhual tlangval nen an inbuan tir a. Sabinga chuan hneh ngei tura an ngaih laiin, a hneh ta tlat lo mai, mak an ti hle a. Mikhual tlangval hriat lohvah, a thian te chuan, “…tinge kha mikhual tlangval kha i hneh loh mai le, i hneh ngei kan lo ring a sin, ava mak ve maw le!,” an ti a. Sabinga chuan, “Khai a, fahrah a nih kha in hre na nge?” a ti mai a. Kha mikhual kha Fahrah a ni tih a rukin a lo hre sa a, chuvang chuan ngawi rengin lo hneh lo der hi a lo ni awm a.

 

 SIPAIAH A TANG LEH

France atanga an lo haw hnuah Khandaih khaw nula hmeltha Zazawni nen inneiin fa pakhat an nei a. Vanduaithlak takin an fapa chu kum hnih mi lekin a thi ta a. Chutia a fapa a chan ta mai chu a lungleng hle a, Aizawl lamah a kal leh ta a. Zazawni nen pawh an inthen zui a. Chutih lai chuan Aizawlah sipai an la a. Sipai latu Sibudar hnenah chuan “Kei pawh Sipai ah ka tang ve duh asin” a ti a. Sibudar chuan, “i duh a thu a ni mai lawm, kan hrechiang che a, i tan dawn chuan i intlar ve a ngai lo ve,” a lo ti mai a.

 France rama an awm laia a chet that avangin Sap ho khan an hre chiang a, Sipai-a a tan duh phawt chuan, intlar ve pawh ngai lova a luh theih thu an hrilh takah chuan Sipaia tan chu a tum ta a. Tichuan kum 1922-ah India rama Paramilitary force upa ber Assam Rifles chu a zawm ta a. Sipai-a a luh hnu hian infiamna leh thil dang dangah pawh a hming a chherin, midang kaihruaitu a ni zui zel a. Sipai a luh atanga rei lo teah Lance Naik a ni nghal thuai a ni.

  

HRAWVA FARNU NUPUIAH A NEI:

Khandaih Sikul zirtirtu hmasa Hranga fapa C.Nundanga sawi dan chuan, Sabinga hi a hmel leh pian te a tha a, mi hriat a hlawh bawk nen, nula lamah pawh a luck ve viau a ni awm e. Tichuan Aizawl lal Hrawva farnu Darzingi chu nupuiah a nei ta a. Darzingi nen hian fa pakhat an nei a, chu chu Lalbuati a ni a. Lalbuati leh a fate – Lalromawia te hi rambuai vel lai atang khan Kawnpui (Kolasib District) lamah an awm a, an inbengbel ta a ni.

 A nupui Darzingi hi Hrawva pianpui farnu tak tak a ni lo va. Darzingi nu laizawn Darchhungi kha Venghlui (Aizawl) lal Makthanga nupui a ni a. Lal Makthanga te chuan a thih hmain Hrawva hnenah, a nunau te, a nupui nuta leh laizawnte – Darhanga te, Darzawni te, Darbuangi te chu, pianpui unaute ang tak taka en ve turin a chah vek a. Chuvang chuan Sabinga nupui Darzingi leh Hrawva te hi unau tak tak anga awm an ni awm e.

  

MIZO SIPAI TANGTEN HEK AN TAWK:

Sabinga sipai a tan nawn leh lai hian Mizo sipai tangte chu Rumliana leh midang dang te an ni a. Mizo sipai tangte khan Sipai inkhaihhruaina an zawm tha viau lo a ni mai thei. Kha tih laia Lushai Hills District (Mizoram) awptu, Superintendent hmasa ber Major J. Shakespeare-a chuan Assam IGP, Shillong hnenah chuan, “Mizo te chu discipline nei lo lutuk, Sipai a tang tlak pawh an ni lo” tiin kum 1933 khan lehkha a thawn a. Assam IGP chuan Mizo sipaia tangte chanchin a hriat chuan, a hmunah kal chilh a, amah ngeiin rawn enfiah a duh ta a. Tichuan, IGP in Lushai Hills District (Mizoram) a tlawh dawn tih an hriat chuan, sawrkar (Superintendent) ho chuan theihtawpin an lo inpuahchah ta a.

  

MIZO FOOTBALL TEAM CAPTAIN A NI:

Kum 1933-ah Assam IGP chu Aizawl ah a lo kal ta ngei a. Assam Rifles te hi IGP hnuaia awm an ni a. A lo kal lawmnan ‘Mizo Football Team’ leh Vai (Gorkhali) Team te chu Football khel tura tih an ni a. Capt. Robertson-a chu Referee a ni a. Sabinga chu Mizo Football Team Captain a ni. Inkhelh hmain Mizote hi an infuih lawk nasa hle a. Mizo leh Vai inkhel a ni a, chak ngei ngei an tum a. Chak loh ai chuan in seh te pawh huam mai turin an infuih lawk a. Tin, an zingah hliam na an awm palh pawhin a enkawlna tur an thawh khawm anga Shillong-ah an in dah tur thu Jemadar Bawihchhunga’n a puang hial bawk a. Tichuan, hnam leh hnam, ram leh ram inkhel ang main theihtawp tak meuhin an inkhel ta a ni.

 An han inkhel chu, a hmuhnawm hle a ni awm e. Vanneihthlak takin Mizo Football Team te chu 2-1 in an chak ta a. An inkhelh laia Mizote huaisen zia te, an tumruhna te, chak tura an nawr nasat zia te leh an ralhrat (Aggressive) zia te chu IGP chuan a hmu ve vek a. Mizote sipaia tang tlak kan nih leh nih loh enfiah tura rawn kal Assam IGP chuan, “Mizote hi hnam huaisen an ni; Sipai huaisen a an sawi Gorkhali pawh an ngam a nia, sipai a tang tlak an ni, tunah hian Mizo atangin Sipai 50 dang kan lak belh leh ang” a ti ta hial zawk a.

Kum 1934 khan Mizo thalai 50 zette chu Sipaiah an lak belh ta a. Hei hi a huhova Mizote sipaia kan tan hmasak ber tum niin a hriat. Kha inkhelh avang khan a vawi khat nan Mizote a huhovin sipai kan tan phah a ni. Tin, kha mi tum a Mizo Team-te kha, Mizo hming chawi a Football Team hmasa ber niin a hriat a. Chuvang chuan Sabinga hi Mizo Football Captain hriat theih hmasa ber a ni mai awm e.

 

 SADHYA-AH SAWN A NI:

Mizo tlangval 50 rual sipai a lut thar te chu hmun hnih a thenin, 1934 khan Sadhya-ah leh Kohima-ah training tura tih an ni a. Lance Naik Sabinga pawh Naik-ah a kaisang a, 2nd Battalion Assam Rifles, Sadhya-ah sawn a ni ve nghal a. Sabinga kaihruainain Mizo sipai tang thar mi 25 te chu Sadhya-ah chuan tluang takin an kal ta a.

 Mizo tlangval rual, a huhova Sipaia lut an la awm ngai lo va, Mizo mipuiten an ngaihlu hle a. Mizo tlangval rual sipaia lut turte pual hian thlahna inkhawm Mission veng Biak In-ah ropui leh urhsun takin an nei hial a ni.

  

SABINGA A THI THUT:

Sadhya-ah kum khat pawh a awm tlin hma, awm hmun an bengbel awrh tihah Sabinga chu China ramri lamah enthlatu (spy) hna thawka kalin an Battalion Commandant chuan a hruai a. Chutah chuan vanduaithlak takin thing zar, vur in a bawm khah luk, rit tak tliak chuan Sabinga chu a tlak ta hlauh mai a, a thluak tuamtu a thler a. Tichuan, rin loh takin Sabinga chu February ni 28, 1935 khan Dibrugarh-ah a thi ta thut mai niin sipai tangve te chuan an sawi a.

 Sabinga thih danah hian, hriat dan inang chiah lo, mahse inzul angreng tak a awm a. A tupa Lalromawia’n a hun laia Sipai tang ve thote titi atanga a hriat nia a sawi chu, Sabinga te chu tuikhawhthlaah an inbual a, chutia an inbual lai chuan chhak lam atangin Lung a lo tla a, chu chuan Sabinga lu chu a fuh ta hlauh mai a. Sabinga chu Damdawiin panpui nghal ni mahse chhan theih lohin, a thi nghal a ni.

 A tupa Lalromawia chuan, a pu Sabinga thih dan hi tihpalh ni lovin, itsikna avanga thleng nia a ngaih thu leh chu ngaihdan chu a hun laia sipai tang ve tho Pu Ralzinga te, Pu Pakunga te sawi atanga a hriat niin a sawi bawk. Hnamdang kara awm an ni a, Sabinga hming a tha viau mai leh hotute duhsakna a dawng thin chu hnamdang sipai ten itsikin, a inbual lai chuan a titu ber hriat lohvin chhak lam atangin amah delh tur takin Lung chu an titla lui niin an ngai a ni.

 Sabinga hi a hnaah a felin a tluang hle a. A u fapa Thanghrima (Luangpawn VCP hmasa ber) hnena a sawi dan chuan, “Kutze entu khan, ‘Holder i kai lo ang’ min ti ve ngawt a, mahse hei Holder chu ka kai ngei dawn chu a ni si a,” tiin Holder a nih ngei tur thu Thanghrima chu a hrilh a ni awm e. Mahse, mak angreng takin Holder a kai hmain a thi ta thut a ni. Mizo pa lar, sipai chhuanawm leh hmingtha, Mizo sipai rual kaihruaitu Naik Sabinga a thi ta thut mai chu Mizo ten mak an ti em em a. A thih thu chuan Aizawl khawpui a fan chhuak rang hle a, mi ten an uiin an sawi luai luai a ni awm e.

  

UNION JAG HMANGA KHUH:

Sabinga chhungte leh 1st Assam Rifle leh 2nd Assam Rifle te tangkawp chuan ni 26.05.1935 khan Sabinga pualin Aizawl Khatla veng Far hmunah Sabinga Lung chu mawi takin an phun ta a. Sabinga Lung phun ni hian Sorkar mi lian leh Aizawl mi pawimawh hrang hrang an tel kim hle a. Sipai lal te, Aizawl pastor leh Mizoram awptu lal ber Bawrhsap Major MC Call te pawh an tel a.

 Sabinga Lung phun inkhawmah hian Hav. Pakunga chu Bible chhiarin a tawngtai a, Sipai lal (Assam Rifle Commandant) A.L. Fell chuan Sabinga Lung khuhna Union Jag (British Flag) chu urhsun takin a hawng a. Ropui takin Sipai danin zahna lantir chunga thlah liam a ni ta a. Sabinga hi Mizo zinga Union Jag (British flag) nena thlah liam hmasak ber ni a hriat a ni.

   

SABINGA LUNG HUMHALH LEH TUAIHNUM:

 Kum a lo kal leh deuh a, Sabinga Lung chu a lo hlui ve ta a. Aizawl Mihlun Thlahte (AMT) chuan kum 2019 vel atang khan mawi leh tha zawka siam tha leh turin hma an la a, Sabinga Lung Project Committee an in siam a. Anni hmalakna hnuaiah, Sabinga Lung chu mawi leh tha taka siam that leh niin, ni 29.10.2022 (Inrinni) dar 11:00 a.m. khan hawn a ni ta a ni. Sabinga Lung siam thar leh nan hian Aizawl Mihlun Thlah (AMT) ten Rs 140000/-, Pu VL Zaithanzama MLA in Rs 100000/-, Pu Lalhmingmawia, Counsellor, AMC in Rs 100000/-, Director, Art & Culture Deptt Mizoram-in Rs 100000/- leh, Assam Rifles Ex-Servicemen Association ten Rs 10000/- an thawh a ni.

 Sabinga Lung hawnna inkhawm hi Pu Dominic Lalhmangaiha, Chairman AMT in a kaihruai a, Pu VL Zaithanzama MLA Aizawl West-III chu Khual zahawm niin  Upa Lersithanga Thakthing chuan hunserh a hmang a, Maj. (Rtd) K.Thangkima’n Technical Report pe a. Khuallian Pu Lalrinenga Sailo, Aizawl Municipal Corporation, Meyor chuan Sabinga Lung siam thar chu a hawng ta a ni. Lungphun hawnnaah hian Pu K.Liantlianga AMT Vice Chairman chuan lawmthu sawina hun a hmang a, chumi hnuah 2nd Assam Riffles Pipe Band ten rimawi an tum a, urhsun takin Sabinga Lung hawnna inkhawm chu hman a ni.

 Sabinga leh a puala Lung phun siam a nih chungchangah hian Mizo sipai tang hmasate inpumkhatna thatzia a lang chiang hle a. Tin, Aizawl Mihlun Thlahte (AMT) ten hetia tha zawk leh mawi zawk Sabinga Lung an siam thar leh hi a lawmawm tak zet a ni. He lungdawh hi tunah hian Upper Khatla, Aizawlah hian hmuh theihin a ding a ni.

 

 (UPDATED - Sabinga Lung phun siam thar leh hawnna 29.10.2022 (Inrinni) hian, ka zing chhuak chu ka tel ve nghal a, nihlawh ka inti hle. https://buatabawihtlung.blogspot.com/2022/11/sabinga-lung-phun-that-ni-2022.html BB)


No comments:

Post a Comment