Monday, October 6, 2025

KHANDAIH HRIPUI 1905 (Epidemic of Khandaih 1905)

 (The Great Epidemic of  Khandaih 1905)


1. Thuhmahruai

Khandaih Hripui ti a hriat, kum 1905 a Vanphunga khua Khandaiha hripui rapthlak tak kha Mizoram chanchina thil thleng rapthlak leh lungchhiatthlak ber pakhat a ni awm e. Kha hri leng kha a tirah natna satliah mai emaw an ti a, mahse, nuna tam tak latu Hripui tihbaiawm tak a lo ni si. Hri len lai kha Khandaih khuaa Kristianna a luh \an lai a ni a, sakhaw hlui rinna leh sakhaw thar Kristian sakhaw rinna chungchanga mipuite rilru a insual buai lai a ni a. Hripui hian an khawsak phung mai ni lo, an sakhua leh an thlarau lam rinna thlengin a thlak danglam sak a ni.

 

2. A hun lai Khandaih khaw chanchin tlangpui- 

Khandaih khua hi Mawmrang tlang leh Chalfilh tlang inkara awm niin, kum 1901-a Pawibawia Sailo fapa Lal Vanphunga din a ni a. Din a nih tirh atangin khaw lian tak, in 500 chuang khua niin Zawlbuk pawh pahnih an nei a, kha tih laia Mizoram (Lushai Hills) a khaw lian ber zing a mi leh khaw hriat hlawh tak a ni.

Khandaih Lal Vanphunga hi lal hriat hlawh tak, Mizo hnam nunphung vawn him tlat duh tu a ni a.  Mizorama British ho an lo luh tirh pawha theihtawpa lo dodal tu leh British a dodal avanga lungina an khung hial a ni.

A lal ram a zau a, khaw mipuite an taimain an thawkrim bawk a, khaw intodelh leh thang duang tak a ni awm e. Kaw lian ve tak a ni chungin, mipuite an inpumkhatna a tha a, hnam nunphung nghet tak neiin hlim leh lungmuang takin Khandaihah hian an awm a ni.

Kristian missionary leh Bawrhsap hmalaknain August ni 1, 1903-ah Khandaihah hian Sikul din a ni a, chu sikul chu lehkha zirnan leh Pathian thu sawiho nan te hman niin Kohhran a lo ding tan a. Sakhaw rinna thar Kristian sakhua chuan zawi zawiin Khandaih khuaah chuan zung a kai nghet telh telh a. Sakhaw thar rinna pawmtu (Isua lama tang / Isua tanpuitute tiin an inchhal thin – BB) an pung zel a, sakhaw hlui rinna chu zawi zawiin a rawn luahlan a.

Chutianga sakhaw lo lut tharin mi rilru a lak \an lai tak chuan hripui rapthlak tak Khandaih Hripui chuan a rawn nuai ta a, Khandaih khawtlang chu an sakhuana nen lam nasa takin an sawi nghing ta a ni.

 

3. Khandaih hripui lo intan dan

He hri leng, a hnua Khandaih Hripui tia hriat zui tak hi Rochhunga atanga intan nia ngaih niin he hripui vang hian October ni 24, 1905 Thawhlehni-ah a thi a. Rochhunga hian engtin nge chu hripui chu a kai tih finfiahna chiah awm lo mahse, a hnuah rin dan mumal tak an nei a. Rochhunga hi, a thiante nen kum 1905 October thlaah khan Kawl ram (tuna Myanmar) dawrin an kal a. Tun lai anga kawngpui tha a la awm loh bakah, kalkawngah ei tur tha an ei mumal lo a, an zin haw chu an chauin an rawp hle a. Khua an thlen veleh, kan rawp em mai tiin Rochhunga chuan Ar a talh a, a sa chu tui ti takin a ei bawrh bawrh a. Arsa a ei hnu rei vak lovah chuan a kua a tha lo ta phut mai a, a luak bawk a, a pum te a na a. An theih ang angin an enkawl a, inthawina chihrang hrang an ti a, khalpui hmangten an inthawi a, mahse an inthawinate pawh chuan awmzia a nei thei lo a. Rei lote chhungin a chau ta hle mai a, ni thum hnuah chuan a tlin ta lo va, a thi ta a.

Khaw mipuite chuan Rochhunga thihna hi thil thleng pangngai ve mai niin a tirah chuan an ngai a. Mahse ni rei lote chhungin midang pawh chutiang bawk chuan kaw tha lo leh luakin an dam lo ve hlawm a. November ni 16, 1905 ah ralleng mikhual thlenna chhungkuaa naupang pakhat leh hmun dang a mi pa pakhat chu kaw tha lo leh luak avangin an thi ve ve a. Chumi hnu lawk, November ni 18, 1905 ah pa pakhat chu a thi a, vui a nih hmain a nupui chu chumi ni vek chuan a thi zui ve leh nghal a, thlan pakhatah an phum ta a. Kaw tha lo leh luak chu a darh zel a, dam lote an chau hlawm hle a. November ni 24, 1905-ah nutling pakhat leh patling pakhat chu kaw tha lo vang chuan a rualin an thi ve leh a. Patling thi zawk hi, a zu in a ngeih loh vang a nih te an ring a. Chutiang chuan, thla khat lek chhungin mi eng emaw zat chu kaw tha lo leh luak vangin an thi ta mai a.

Mi hrisel \ha pangngai, kaw tha lo leh luak avanga ni rei lo te chhunga an thih tak mai zelah chuan, chu an natna chu hripui a ni tih hai rual a ni ta lo a. Hlauhna leh thlabarna chuan Khandaih khawtlang chu a tuam chhuak chiang hle. Hripui chuan an hmangaih tak takte nuna a laksak a, tu nge a man leh ang tih a hriat si loh, hrehawm leh hlauthawng reng rengin an awm a. Chutiang taka khawtlang an buai takah chuan, Hri laka inthen thianghlim nan Lal chuan hri kai dam lote chu lo lama inenkawl turin a tir liam ta hlawm a.

 

4. Hripui a zual zual thut

Chutianga dam lote lo lama an tirh liam tak avang nge ni, November ni 24, 1905 hnuah, chawlhkar khat vel chung chu hri avanga thi an awm belh ta lova. Khawtlang mipui pawh an thla a muang ta deuh a. Khua a thiang a, thla de a lo lang va va bawk a. Lal leh upate chuan Hri chu a reh tawh niin an ngai a, “Kan dam ta, khua a thiang ta e” an ti a, an lawm hle a. An lo tih \hin dan angin Lal leh upate chuan December ni 3, 1905 Pathianni chuan Lal inah hlim takin zu an in ho ta a. Mahse hri chu a lo la reh hauh lo chu niin, an beiseina leh an ngaihdan ang chuan thil a awm ta lo. An zu in tlai la la chuan an zing a mi Upa pakhat chu kaw tha lo chuan a man ve ta thut mai a. An hun lai hian ekin nei ve hek lo, daiah inthiar turin a tlan a tlan ta mai a. A kua a khawh mai bakah, a luak a, a pum a na bawk a. Chumi tlai ngawt pawh chuan vawi ruk zet inthiar turin a tlan hman a, a taksa a chau hle a, a tawng tha peih ta lo zui nghal mai a, Lal in a\anga mahnia haw pawh harsat khawpin a chau zui ta a.

 Khawnbawl Upa dam lo chu a inah puak haw a ngai a. Phunga leh Hmingate chuan an paw haw ta a. Hripui len lai a ni a, rei lote chhunga an thih mai zel avangin hri chu kai an hlau tak zet a. Mi thenkhat phei chuan inbiak ringawt pawh an duh lova, dam lo kianga awm leh anmahni nena intawh phei chu an hlau tak zet a, \ul takah pawh chhungte tak tak bak tumah an inbawihsawm \ha ngam lo a ni.  Chutiang a nih laia, mahni hringtu pawh ni lo Phunga leh Hminga ten an paw haw chu huaisen an tiin an tlawmngaihna chuan fak a hlawh hle a ni. Khawnbawl Upa chu tihdam tumin theihtawp chhuah mah se, chumi zan chuan khawvar pawh thleng zo lovin a thi zui ta a ni.

Khawnbawl upa pakhat a thih atanga ni khat em pawh a la liam fel hmain hripui chu a hma aia nasain a lo thawk leh a. Hri kaite chu nasa takin an kua a tha lo va, an luak bawk a, an lu lam leh mawng lamah an kua chu a khawhin a khawh pur pur a ni ber a, an pum a na a, tun lai angina damdawi la nei mumal ve hek lo, darkar rei lote chhung pawhin an chau mai \hin a. Chumi ni, December ni 4, 1905-ah chauh pawh chuan mi pangnga zet mai an thi leh nghal ta mai a. Chuti taka hri a thawkna mai chu mak an tiin an thlabar hle a. Hri chu an in kai chhawn zel avangin, ram kang ang maia chakin a darh ta a. Natna a lan chhuah atanga rei lo te chhungin an chau a, an thi zui mai zel a. Mipui hlau thlabar, awmngaihna hre lo chu an sahimna zawngin an tlan chhuak a, daiahte an tlan chhia a, mithenkhat chu tlan chhiatna tur ber pawh hre lovin an phili buai nasa mai a. Upate chuan phili lo tur leh khawlaia tlan darh lova mahni in theuhah inkharkhip a, ni tlak hmaa mu turin an ti a.

Chutiang chuan, ni khat thilthuah pawh mi pangnga zet te an thi a, ram lama inkhung zingah thi an awm bawk a, an thi zawih zawih a ni ber a, thi zat dik tak hi chiang taka hriat pawh harsa khawpin an buai a ni.

 

5. Hri lo chhuahna leh darh dan

A tirah chuan khaw mipuite chuan hripui a in\an tih an hre thiam lo va, tuihri a ni tih pawh an hre lo. Rochhunga a dam loh a, a thih khan miten a thil ei vangah an ngai mai a. Mahse, rei vak lovah, a natna ang chiaha kaw tha lo leh luaka mi engemaw zat an dam lohva, an thih ve tak zelah chuan, hri a leng tih an hre ta kha a ni a.

Khandaih hripui hi khawi atanga lo chhuak nge tih hi khaw mipuite chuan rin dan leh ngaihdan lian tak an nei a, chungte chu:

 

 Kawl Ram (tuna Myanmar) kalte atangin:

Rochhunga leh a thian mi thenkhat, kum 1905 October thlaa  Kawl ram dawra kal te atangin a nih an ring a. Kawl ram atanga an lo haw zanah Arsa a ei a, a kua a tha lo va, a luak bawk a, a ni thumna October ni 24, 1905 khan a thi ta mai kha a ni a. A tirah a arsa ei a ngeih loh vangah ngai mahse, a hnu lawkah mi dangte pawh kaw tha lo leh luak, pumna avanga an thih ve leh tak zelah chuan, a arsa ei sual vang mai ni lovin Hripui a ni tih an ring ta a. Tichuan, hri chu Rochhunga leh a thiante, kawl ram dawra kalten, tum reng vang pawh ni lovin an rawn kai luh ni ngeiin an ring a ni.

 

  Ralleng (Naga) mikhual atangin:

Khandaiha chhungkaw pakhat chuan Ralleng mikhual an nei a. Chu ralleng pa chuan Aizawla a thianpa thi ta luruh chu, an hnam dana an in thlenpui turin a ipteah a ak a, a mikhualnaah hian a thlenpui a. Ralleng pa thianpa hi Tuihri (cholera) vanga thi niin sawi a awm a. A kal leh hnu lawkah a thlenna naupang chu kaw tha lo leh luakin a dam lo a, rei pawh tuar lovin November ni 16, 1905 chuan a thi ta mai a. Tin, chumi ni chuan, midang pawh kaw tha lo leh luak avanga thi an awm bawk a. Chu Ralleng pa chuan a tum reng vang pawh ni lovin Hri chu Khandaihah a rawn luhpui niin mi thenkhat chuan an ngai a ni.

 

 Reng Ram atangin

Khandaih khaw mi henkhat chu Reng ramah inhlawhin an zin a, an zinnaah chuan Santhal mi thenkhat hri avanga dam lo an hmu a. Reng rama inhlawha kalte hi, dam lohna nei lem lovin lo haw mahse, an hriat lohvin hri chu an rawn hawn niin mi thenkhat chuan an ngai a ni.

Hetih hun lai hian an hriatnate pawh a la thuk lo a. Hripui thlentu natna hrik pawh kha tuiahte chuan an hmu niin an sawi a. Chu natna hrik rannung chu, a sen te, a dum te, a tle chi te, a sei deuh leh mitlawnga hmuh theih loh te a awm niin an sawi a. (Mahse, chutianga tuia an hmuh rannung leh hrikte chu tuihri natna thlentu tak chu a nih a rinawm lem loh- Buata).

 

6. Hrileng darh chak chhan: 

Mizote hi awmkhawm nuam ti, a huhova thil tikhawm tel tel thin, \henawm khawveng te nen chingal leh saum insuah tawn a, in luh chhuah tawn reng \hin kan ni. Kum 1905 velah hian an khawsak dan a la hniam a, Bawhhlawh paihna bik te, inthiarna bik ek in te a hrana neih nachang an la hre lo va, daiah an e mai \hin a. Chu an khawsak dan mawlmang tak chu hrileng put darhna hmanrua \ha tak a ni awm e.  

Khandaih khua hi in zangnga chuang khua niin mipui an inlungrual a, an chenna in te pawh inhnaih tak taka awm khawm an ni a. An khawsak dan a la mawlmang a, an in bul, dai vel chu an ekna hmun a ni a. Faina leh thianghlimna kawngah an la hniam a, an ngaih ala sam hle a, an in bul vela fur thuihawk tling te pawh an thal mai \hin a. An zun leh ek thli te, leh tui thianghlim lo an hman mai thin te chu hrileng darh chakna chhan zinga mi a nih ngei a rinawm.

Hri leng tireh tura anmahni tanpuitu Babu chu an lo ringhlel a, a damdawi ken te, tui tihthianghlimna tura tuikhura damdawi a phul te chu an ringhlel tlat a, hri leng do dan tura ruahmanna a siampui te pawh zawm that a hlawh mai lo va. Chu chuan hri leng do a tih harsat phah hle a, hri chu a darh zel phah a ni.

An khawsak dan la mawlmang tak avangin hri kha a darh chak a ni ber a. Mi pakhatin a kai tawh chuan midangah an kaichhawng leh zel a, hun rei lote chhungin nasa takin a darh ta a, khawtlang mipui chhungtinte a nghawng ta a ni.

 

7. Aizawl atanga tanpuina 

Khandaiha hri leng chanchin chuan Aizawl pawh a thleng thuai a, Bawrhsap chuan Khandaih mipuite tanpui turin Babu (compounder) a tir a. Damdawi leh natna hrik thahna turte nen Babu chuan December ni 4, 1905-ah Khandaih chu a thleng a, hripui a zual vanglai tak niin, hemi ni pawh hian hri avangin mi pangnga lai an thi a. 

Babu chuan damlote chu enin, an hri kai chu eng hri nge ni anga, engtiangin nge an inkai darh tihte a enkual a.  An awm dan atangin Tuihri a ni tih a hre thei a. Khaw mipuite tlan Tuikhur hrang hrangah chuan tuhri natna hrik tihlum turin damdawi a phul a. Khaw mipuite chu faina leh thianghlimna vawng turin a chah a. Tui thianghlim chauh chawi tur te, an tui in tur chu chhuangso hmasa thin tur te, zun leh ek chungchanga fimkhur tur te, in leh a chhehvel vawng fai tur tein a zirtir a.

Babu chu Kristian missionary te nen inngheng hnai tak an nih avangin Kristian ni lote chuan an ringhlel a, a damdawi rawn ken te chu Kristiante tihnat tumna hmanrua niin an ngai a, damdawi an phulna tui te chu an in duh lo a, a thu an zawm duh lo va. Chu chuan hri leng tireh tura tanpuina hna pawh a ti sawt lo hle a.

Mahse, an inthawinate chuan hri laka a venhim tak tak siloh avangin mipui mangang chuan an damkhaw chhuahna tur a nih chuan tiin Babu thurawn te chu an zawm ta a. Tichuan zawi zawiin hri chu a lo ziaawm ta a ni.

 

8. Hrileng an hmachhawn dan: 

Kum 1905 velah hian Mizote kan la mawlmang hle a. Hri an do \hin dan leh an inenkawl thin dan chi hrang hrang hmang chuan hri chu an lo hmachhawn a. Inthawinaah te an innghat viau a, chu chuan thlarau sualte hnawt bovin, hri te chu a ti reh turah an ngai a ni.  

Hri laka an fihlim theih nan leh an ina hri a luh loh nan an bangah te leh an tlangbanah te chuan chhawl bang a, chhawl chu an vai an vai bawk a. Kan pi leh pute khan, chhawl (hnim hnah bawr) hian mihring mit lawnga hmuh theih loh thil, ramhuai te, natna hrik te, thlarau sual te a hmu thei vekah an ngai a, chuvangin mihring aiawha natna hrik te, ramhuai te hnena, ‘kan thiang lo e,’ tia lo hnar turin an hmang thin a. A duh thawh zualte phei chuan chhawl mai duh tawk lovin Lakhuih kung chu a kung chawpa kar phawngin an in bulah an phun a. Perngo te an kaih a, kawnga an kal pahte chuan hmawlh an keng a, boruakah an hawl a, an vai vak vak \hin a.  Heng hi hri hnawh kian nana pi leh pute a\anga an lo tih \hin dan a ni awm e. Kristian (Isua lama tang/ Isua tanpuitu tiin an in sawi thin a ni awm e- Buata) awm chhun te erawh chuan hmawlh vai leh chhawl vai te chu a \ul an ti lem lo a.

Hri leng a hluar zel a, thi an pung zel mai si a, November ni 28, 1905-ah Lal leh upate chuan hri kai chhungkua zawng zawngte chu lo lamah inenkawl turin an tir liam a.  Hei hi hripui darh zel tur tih tawp nan leh hri laka khawtlang a fihlim theihna tura an inthenna a ni. Hun rei lote chhung chu hri leng pawh a ziaawm deuh nia ngaih theihin mitthi an awm belh lo a.

Mahse, December ni 3, 1905 Pathianni a Lal leh upa ten zu an in ho hnu lawka hri lo zual leh tak thutah khan, khawtlang mipui chu hri hlauin an mangang tak zet a. Mipui thlabar mangang chu an phi buai nasa hle a, an sahimna zawngin khawlaiah leh daiah te an tlan chhia a. Mitin chu an inhlau tawn \hum a, dam lo phei chu tawh palh ringawt pawh an hlau a. Dam lo enkawl leh mitthi sawngbawl vel te pawh anmahni chhungten buaipui a, serh leh sang pawh mumal taka kalpui hleih theih a ni lo.

Lal leh upate tan pawh hmalak dan thiam a harsa hle a. Hri a darh zel loh nan mipuite chu phili buai lo tur leh khawlai a tlan darh lova, mahni inah inkhung a, ni tlak hmaa mu turin an hrilh a.

Hrileng titawp tura an inthawina te, perngo kaih leh chhawl an ban te chuan awmzia a nei tak tak thei lo va. Mipui mangang zingah an sahimna tur zawnga Kristian Pathian lam hawi phahte pawh an awm a. A hnu deuhah Bawrhsap mi tirh Babu a lo thleng ta bawk nen, tui thianghlim an chawi a, an tui in tur pawh an chhuangso hmasa ta a, chu chuan hri leng an lo hmachhawn danah nasa takin kawngro a su ta a ni.

 

9. Hripuiin an sakhaw rinna a sawi nghing:

Khandaih hripui khan danglamna tak a nei a, natna te, thihna te leh hlauhna te mai bakah kum tak tak an lo rin tawh an sakhaw rinna thlengin a sawi nghin sak a. Kristian ni lote phei chuan hri leng kha ramhuai hnathawh a nih an ring hial a ni.

An rin dan chuan, hri leng chu Mawmrang tlanga ramhuai lal Sahmula rawn tirh niin an ngai a. Kristian ten Khandaihah rinna thar Kristian sakhua an rawn lak luh avangin Sahmula chu a thinrim a, chuvang chuan hripui hi a rawn tir niin an ngai a. Hri chu tireh turin theih tawpin an inthawi ta \hin a ni.

Hetih lai hian Kristiante tan chuan hripui hi an rinna fiahna anga ngaih a ni ve bawk a. Tawngtai lam an hawi a, Pathian chauhin a chhandam thei tih an rinna chuan a thlamuan a ni.

Babu puihna zara hri a lo ziaawm takah pawh khan, Kristian ni lo te chuan, hri kha a reh a hun ve tawh hrim hrim a, an dam a hun tawh ve rengah an ngai ve tlat a, Babu in a rawn ken damdawi leh a zirtirnate chu hri leng tawp tak chhan chhuanlamah an phuh duh lo a ni.

Hri avanga an han thi zawih zawih mai kha chu, an mangang tak zet a, an sakhaw rindan leh inthawina ten a humhim zo lo si lo va, chu chuan an sakhaw rindan chu rin zawh lohna a siam a, sakhaw thar Kristian Pathian lam an hawi phah a. Tichuan zawi zawiin sakhaw hlui leh sakhaw thar chu an rilruah a insula, chu chu mi tam tak tan thlarau lam inthlak danglamna bul tanna a lo ni ta a. Sakhaw thar rinna chuan hri leng karah beiseina a siam sak a ni.

Khandaih hripui chuan an sakhaw hlui rinnain a chhanhim zawh lohzia a rawn tifiah a, sakhaw thar Kristian sakhua chu tunlai thiamna damdawi nena tangkawi a nih avangin a rintlak zawk hle tih an hmufiah baawk a. Tichuan, Khandaih hripui kha Khandaiha Kristianna lut \an tir sawhnghettu a ni ta hlauh a ni.

 

10. Thihna leh Lungngaihna

Kum 1905-a Khandaih hri leng khan thla thum chhung vel a awh a. Thla thum chhung lek khan hriat theih chinah mi 53 lai an thi hman a, ram lama tlan chhia leh inkhung hrang an awm bawk avangin a tak takah chuan hei ai hian an la tam zawk pawh a ni thei. Tin, hetih hun laia mitthi zawng zawngte hi, hripui avanga thi an ni vek nge ni vek lo tih pawh finfiah a harsa a, hripui vang ni lem lova thi pahnih khat pawh an lo awm ve mai thei bawk a, engpawhnise, hripui vanga thi hi mi 50 vel chu ni ngei turah ngaih a ni.

Hri avanga thi hmasa ber Rochhunga a thih hnu lawk atangin midangte pawh an thi zui ve nghal a. He hri chu a darh chak em avangin tu chhungkua mah him an awm tak tak lo va, mualveng lam chu an thi nasa zual a.  Hlim taka an lo tualchaina thin Khandaih khua chu a reh ta ruih mai a, dam lo mangang leh lusun \ap thawm bak hriat tur a awm lo a ni ber e.

Dam lo leh mitthi te chu a dama ten hlau chung chungin an buaipui a ngai a. Ruang buaipui pawh a hautakin an in phum seng lo lek lek a, serh leh sang nena vuina hun mumal pawh an hmang thei meuh lo a. A thlawhhmate pawh enkawl mumal loh a awm nual a, chenna in henkhat chu ram lama an tlansan avanga ruak te pawh a awm a ni.

Hmuh theih loh hmêlma Hri leng avangin mitin an thlabar a. Pi leh pute atanga an lo vawn thin an sakhua leh an inthawina te chuan a chhanhim thei lova, a thlamuan zo ta meuh lo a. Tutemah inthlamuan tur bik an awm lo va, hripui chuan engtikah nge min man ve ang tih hlauhnain an khat a, thihna leh lungngaihna chuan thla a zar hnan tlat a ni ber a, an nunphung thlengin a buai zo ta a ni.

 

11. Hripui len hnu Khandaih

Engemaw ti tiin thla thum hnuah hri chu a reh \an ta a. Hripui a tawp meuh chuan Khandaih khua chu a reh ruih mai a. Khaw inlungrual tak, sakhaw rin dan thuhmun nei thin kha, mi engemaw zat chuan an sakhaw hlui an bansan a, Kristian sakhaw zuitu an lo pung hret hret zel a. Hri leng avanga an tawrhna karah chuan sakhaw rinna thar Kristian rinna chu zawi zawiin a lo thanglian ta zel a ni.

Kum 1906 an chuangkai a, hri leng a reh ta bawk a, April thlaah Tuivai luiah Sangha tlangvuak an huaihawta. Chutah chuan Kristian rinna zawmtu Hnuneka Pawite atanga in\anin April 8, 1906-ah thlarau thianghlim harhtharna a lo chhuak a, Mizorama thlarau thianghlim harhna hmasa a lo ni ta a ni.

Kristian lo pung ta zel chuan khaw inpumkhatna leh hnam nunphung thlengin a tichhe vek mai dawnin Lal leh upate chuan an ngai a. Kum 1906-ah chuan khauh zawkin Kristianna chu an dodal ta a. Khua atanga inhnawh chhuah te, kut inthlak hial te a thleng ta a. He tihduhdahnaah hian Khandaih tlangval Chalbuanga chu a thi a, Mizo Kristian martar hmasa ber a lo ni ta a. Tihduhdahna karah Kristian sakhaw zuitu an pung zel a, an sakhaw hlui rinna chu zawi zawia thlakin an nunphung leh khawsak phung tam tak chu a lo inthlak danglam ta a ni.

 

12. A hnutchhiah thil

Khandaih Hripui (1905) chanchin hian thil tam tak min zirtir a, harsatna in kan rinna, kan hnam nungphung, kan sakhua thlenga a sawi danglam theihzia a tichiang hle a. Hripui chuan natna te, thihna te leh lungngaih te thlen mahse, Kristiante Pathianah chuan beiseina an neih phah a, Kristianna an hmuhfiah theihna hmanrua a lo ni a.

Hripui avanga thihna leh lungngaihna te, ramhuai lal Sahmula an hlauhna te leh thianghlimna kawnga an khawsak phung la mawlmang tak te chu Kristianna chuan a chhun eng ta a. Khandaih (tuna Phullen) in Hripui a paltlang danah hian, natna leh thihna chauh a thleng lova, sakhaw rinna thlenga inthlak danglamna thlengin, tuna Phullen mipuite sakhua Kristianna lo insawhngheh tanna a lo ni ta a ni. 


 #Buata Bawihtlung

************





Sunday, September 14, 2025

HE WAS NEVER ALONE!





A Simple Life Built on Love

He was a simple man, content with the little he earned through hard work. What mattered most to him was not wealth or status, but his family and the people around him. He loved his wife and children deeply, and he cherished his relatives—both near and far—as well as his friends and neighbors. For him, relationships were treasures greater than money.

He lived with a quiet principle in his heart: “Be good to people for no reason.” Whenever he could, he lent a helping hand, offered kind words, or shared the little he had. But since he was not a wealthy man, there was always a limit to how much he could give. Still, what he lacked in riches, he made up for in sincerity, humility, and love.

Life was not easy, but it was fulfilling. His modest job at a private office provided just enough to cover his family’s daily needs. To support them further, he would take on small side jobs, never complaining, always grateful that he could provide. His greatest joy was seeing his children, one in class 4 and the other in class 2, walking to school with their books in hand, their future slowly being built on his quiet sacrifices.

The Day Everything Changed

But one February 17, 2025 evening, everything changed. A sudden accident left his left elbow crushed under the wheel of a truck. In an instant, the life he had worked so hard to build was shaken to its core.

He was rushed to the hospital, where doctors confirmed it was a comminuted fracture—his elbow bone shattered into pieces. Surgery was the only option. The first stage was debridement, to clean the wound and save the damaged muscles and skin. Later, a second operation was done—an ORIF surgery—to fix the bone with plates. For weeks, he and his wife stayed in the hospital, clinging to hope.

Yet the results were not what they had prayed for. The wound became infected, pus began to flow, and his arm was immobilized for months. Worse still, when the healing time was over, doctors discovered further complications—mal-united and non-union fractures, improper muscle healing, large scar tissue inside, and fibrosis that stiffened the joint. His arm could not rotate, lift, or stretch properly.

Silent Nights of Pain

During those nights in the hospital, sleep rarely came. Pain woke him often, and when he did drift off, it never lasted long. Many times, he lay silently awake until late at night, and when dawn arrived, the first call of birds outside the hospital window found him already awake. He listened quietly, pretending the pain was gone, trying to appear calm when his wife looked at him. Though his body suffered, he did his best to hide it—choosing to carry the pain quietly rather than add to his family’s worries.

His wife became his constant caregiver—feeding him, helping him bathe, even supporting him in the simplest daily tasks. Sometimes she would smile gently and say, “Don’t worry, I am here,” though inside her heart was breaking.

Meanwhile, their children were left in the care of relatives. They tried to be brave, but it was not easy. They still needed guidance with homework, preparation for class tests, and someone to walk them safely to and from school in the heavy traffic. Though relatives cared, it was never the same as having their parents near. One night, his younger child whispered to an aunt, “When will Papa and Mama come back? I miss them.

The Weight of Struggles

For the man, the weight of the situation was crushing. Most of his income had stopped the moment he was hospitalized, as he could no longer go to work. He had a small life insurance scheme, which helped a little, but it could not cover everything. Medicines, hospital stays, food, travel, and the countless small expenses of long-term care soon emptied his savings. Even after discharge, he required regular medication and follow-ups. There were always new bills waiting. Sometimes, late at night, he would look at his wife and say quietly, “I feel like I’m failing you… failing the children.” And she would answer firmly, “You are not failing us. You are still with us—that’s what matters.

After months of treatment within the state, the doctors finally admitted the truth: his case was too complicated. If he wanted any real chance of recovery, he would need to go outside the state, to a larger hospital with more advanced care. It was a frightening decision, but he and his wife had no choice. They traveled to Kolkata, leaving their children once again in the hands of relatives.

A Painful Truth and a Grateful Heart

There, he underwent a third surgery. The surgeon worked skillfully, but later explained with honesty: the damage was too severe. His elbow would never fully return to normal. Yet, with time, therapy, and care, it could still be functional. It was not the perfect outcome they had hoped for, but it was a chance for him to rebuild his life.

Though the outcome was not what they had hoped, he remained deeply grateful for the medical teams in every hospital he attended. From the first doctors and nurses who treated his crushed arm to the specialists in Kolkata who gave their very best, each showed kindness and patience. They cared for him not just as a patient, but as a person in pain. That compassion brought him comfort, and he felt blessed to have been in such good hands—even in the midst of hardship.

A Circle of Kindness

And in the midst of hardship came a light he would never forget. Relatives, both near and far, stood by him in countless ways—visiting the hospital with fruits or essentials, quietly slipping money into his hand, or simply sitting beside him to remind him he was not alone. His boyhood friends contributed generously, proving that true friendship endures. Schoolmates from different years also reached out—some offering financial help, others lifting his spirit with encouraging calls. Neighbors, too, guided his children to school and ensured they were cared for. From near and far, every prayer, act of kindness, and word of support wrapped his family in love and reminded him that compassion is never lost.

Those kind gestures, big and small, became his greatest strength. They brought him light during the darkest nights, hope when despair whispered in his ear, and joy when pain clouded his days. Many times, he whispered to his wife, “If I cannot repay them myself, I trust that God will. For surely, heaven sees what they have done for us.

The Meaning of a Full Life

In those moments, he realized something profound. He might not be rich, famous, or powerful. He might never be able to give back in the same measure he received. But his life was full—full of care, full of love, full of togetherness. That, he understood, was worth more than all the wealth in the world.

At last, he returned home. His arm was weaker, stiffer, and would never be quite the same. But he was alive, and his children were overjoyed to finally have their parents back. His wife, weary yet faithful, stood by his side as she always had. Financial struggles remained, and the pain had not disappeared—but the family was together again, and that gave them strength.

Never Truly Alone

His journey had been marked by pain, sacrifice, and hardship. Yet through it all, one truth shone brighter than any despair: he was never truly alone. From the unwavering love of his family, the care of friends who reached out across time and distance, the steadfast support of relatives both near and far, and the kindness of medical teams who gave their very best—countless hearts carried him through the darkest hours.

Though his arm may never fully heal, the presence, love, and kindness surrounding him had strengthened his spirit in ways no medicine could. His story is a testament to enduring love, unshaken hope, and the quiet but powerful truth that, even in life’s hardest trials, He Was Never Truly Alone....! 

Monday, December 20, 2021

Thenzawl Visit - Family Tour (17-18 December, 2021)

Ni 17-18 December, 2021 khan Chhungkuain Thenzawl leh a chhehvel kan tlawh a. RR Car Rental (Remruata Ralte) in a thlawnin Motor min hman tir a, Motor rui zual chuanna turin Bike ken bawk a ni a, Motor khalhtu nen mi 12 kan ni. Ni 17.12.2021-ah Golf Course kan tlawh a, Ni 18.12.2021-ah Chawngchilhi Puk, Tuirihiau, Dilpui (Vety Farm) kan tlawh a. Haw pahin Sialsuk tlang leh Hmuifang tlang kan tlawh bawk. Kan haw hi thimhlimah Aizawl kan lut a, Pa Nghaka In, Model vengah Sangha lam turin kan lut hmasa a, tum lawk lovin Chaw kan ei nghal.

























 

Friday, July 24, 2020

CHALCHIMA BAWIHTLUNG



Buata Bawihtlung
Dt 24.7.2020 @ Tuikhuahtlang


Chalchima hi Bawihtlung hnam a ni a, hun engemaw lai atangin Sailo Lal bèlin a awm a. Sailo lal a belh chhan hi hriat chian a har hle. Lal chhungkaw zingah chuan awmin, a hmel tha a, a lo fel bawk nen, lal chhungkua pawh chuan an fapa tak tak ang maiin an enkawl a.  


A lo tlangval a, a hmel a thain a pumrua  pawh a tha a. Tlangval fel leh zaidam a nih bakah, a fingin rorel te pawh a thiam viau mai a. Lal chhungkaw zing ami a lo nih bawk si avangin tlangvalho pawhin an zah hle a, tlangvalho kaihhruaitu pawimawh Val upa an tih ang hi a ni a. Khawtlang mipui zah pawh a kai hle a ni awm e.


Chhak leh thlang indo tawp lam a Vanhnuailiana thlah khaw pasaltha leh Sailianpuia khaw pasalthate inhmuh thiam loh lek lek, insah hian an ngam tuma tlangvalho khapdaitu kha Val upa Chalchima hi a nih thu Pu C. Nundanga, Zirtirtu hmasa Hranga fapa khan a sawi. A sawi dan c huan.  Chhak leh thlang indo tawp lamah khan, Lalhote chuan, “Kan thi zo mai dawn” tiin indo leh rawlrala chet an chin chu tihtawp an duh a, inremna thu sawi an tum a. Chutia inbe tura an kal chu, an inhmuh tumna chu  Chalchima te chuan an thleng tlai deuh a. An han inhmu khawm chu, an ri nak nak a.  Khaw thlang lam (Sailianpuia khua)  pasaltha huaisen pakhat chuan, “Kha laia mi kha a va ha var ve vu ve, a va nula awm ve, tunge ni” tiin Chalchima te khaw tlangval Thangvuka chu a fiam a. 


Thangvuka lah chu, Pasaltha huaisen Chawngduma fapa tih takah, a lo duai lo nasa mai a, “Ha var e, Buallawn run kha ka thi pal kum a ni a, Chhungkhat ka rauh bawk, Vanhnuai Chawngduma fapa ka ni e” tiin insahah chuan a lo cho ta mai a.  Khawkhat pasaltha ve ve chu an thu a inhmu ta lo, remna siam tum e ti lo chuan insual an ngam a ni ta mai si. Tlangvalho chu an ri ta nak nak a, pasaltha chu mi naran tan khap ngawt ngam a ni si lo. Chutah Chalchima chu a lo dingchhuak a, “Nangni kha, ngawi tawh rawh u,” a ti a. Chu veleh pasaltha pahnihte leh tlangvalhote chu an reh ta dak mai a ni. Chutiang chuan pasalthate pawhin Chalchima hi an zahin a thu an ngaichang hle thin a ni. 


Pasaltha Chawngduma fapa Thangvuka hi a lian tha ve hle a, mahse khawthlang (Sailianpuia khua) pasaltha dar hi Thangvuka dar aiin a hlai zawk a. Chutia Chalchima’n a khap daih hnu chuan, inremna ruai chu hlim takin an kilho thei ta a. Tlangvalho chuan Chalchima hnenah chuan, “Nangni Val upate in zaidam a, zah in ngai thei a, keini naupang zawkte chuan kan duh dan ang te kan sawi mai mai zel a. Nangni awm ta lo ula chuan, kan thi nual anga, fahrah pawh kan s iam nual ngei awm si a,” tiin nui hawk hawkin Chalchima hnenah chuan an sawi a ni awm e.


He thil thleng chanchin hi, sawi dan dangah chuan, chhak leh thlang khuate inbe rem tur ni lovin, Sangha tlangvuak tur, an tumna thuhmun a nih avanga inhmukhawm niin sawi a ni bawk a. Pasaltha hmingthang Khuangchera pawh a tel a. Khatia Pasaltha pahnih Thangvuka leh Maikawta (Sailianpuia khaw pasaltha) te an inchhan vel lai khan, an khaw pasaltha thlavang hauha tawng chhuak ve turin tlangval hovin Khuangchera hi an lo tur a, mahse thil tul lova huaisen kha a duh ve lem loh avangin a inrawlh ve duh lo a ni awm e.




Tum khat chu, Chalchima tlangval laiin, an mi man tum kha, lal chhungkaw zing a mi a lo ni awm e. Man an tuma an um lai chuan, “Min khawih hlek suh u, lal chhungkaw zinga mi ka nih hi” tiin a lo au a. Hetih lai hi chhak leh thlang indo hun lai a nih hmel a, lalhote pawh inchhung hnai tak an ni bawk nen, indo leh inrun lai mah nise, lal chhungkua chu an zahin, hnamchawm tan chuan man thiang lovah an ngai a ni mai thei e. Mahse, Chalchima chua, “Keimah, lal chhungkaw zinga mi ka awm a lawm, kei man kan man ang e,” tiin Chalchima chuan a man ta a ni awm e. 


Chalchima chu, an lal chuan sa leh ral laka khawtlang venghima thlamuan turin daido deuhah a awm tir a. Tuna Phullen (Khandaih) khaw ramah hian Chalchima tui a awm a. He tui hi Chalchima hming chawia an phuah niin sawi a ni. Ka pi Solfathangi (Thanghrima fanu) khan, an naupan lai chuan, upa ten, “Nangni, Chalchima thlahteho hi a,” tiin an fiam thin thu min hrilh thin. 


Chutiang chuan, Chalchima hi keini chhung, min thlahtu kan chhui hlat theih ber a ni rih a. A tu leh fate pawh Sailo lal ten nen inngheng hnai tak an ni zui zel a. A tu chhuan Lalbonga pawh Luangpawnah khua din a, rei vak lo lal ni ve ta kha a ni a. Ama duh thua lal atanga chawl ta leh khawnbawl upa ni zui ta zawk a ni a. Chutiangin, a tu chhuan leh dang Thanghrima pawh Khawnbawl upa a ni leh bawk a. Chutiang taka lal ten en an innghen hnaih avang chuan, Phullen lal Awksarala khan, Thanghrima fapa (Chalchima tu chhuan kal zel) lo piang kha, a hmingah Lalsiamliana tiin thil phal takin a phuahsak nghe nghe a ni. 



***********







Friday, May 15, 2020

MANGTHANGA BAWIHTLUNG (1943-1968)


PU MANGTHANGA

(1943-1968)

  • Buata Bawihtlung 9862035204


  • Hming        :  Mangthanga

  • Pa Hming    :  Upa Thanghrima

  • Nu hming    :  Dohleii

  • Pian kum    :  1943

  • Pianna khua    :  Luangpawn

  • Hnam hming    :  Bawitlung / Bawihtlung 

  • Lunghahna    :  Luangpawn



Pian leh murna:

Mangthanga hi kum 1943 khan Luangpawn khuaah a lo piang a, a pa chu Upa Thanghrima a ni a, a nu chu Dohleii a ni.  A pa Thanghrima hi Kohhran Upa a nih bakah Luangpawn lal Lalbuaia Khawnbawl upa a ni. Thanghrima pa Lalbonga kha tuna Luangpawn khaw lal hmasa ber a ni a, Khandaih lal Vanphunga Sailo tirhin kum 1906 khan Luangpawnah hian Bawk khawhin a lal a. Kum 1912 vel thleng a lal hnuah, lal nih aiin Upa nih a duh zawka, Vanphunga Sailo hnena a ngen angina, Lalbuaia chu Vanbawng atangin Luangpawnah lal ni turin a kal ta a, Lalbonga chu Khawnbawl Upa a ni zui ta a ni.


Chutiang chuan, an chhungkua chu khawtlang hruaitu pawimawh tak, lal pawh lo ni tawh, khawnbawl upa ni zui ta tupa a ni a, a pa Upa Thanghrima pawh Khawnbawl Upa a nih zui leh bakah, Kohhran hruaitu pawimawh, Kohhran Upa a ni a. Mangthanga te unau zinga Upa ber a lo pian pawhin Phullen (Khandaih ni thin) lal Awksarala chuan, “Lal te min siam liantu an ni e” tiin thil phal takin Lalsiamliana a phuah nghe nghe a. Tin, an unau dangte hmingah Lal te nena an inkungkaihna chu an chawi nasa hle a,  Ngurdawla te, Ngurchhawna te an ni a. Mangthanga pa Thanghrima chu Zaipawl hruaitu hlun, Solfa tuipui ve em em a ni a, chumi changchawi chuan, Mangthanga u hmeichhia palhat chu, a hmingah Solfathangi an sa nghe nghe. 


Han sawi zau leh hret ila, Mangthanga pa Thanghrima hi, Indopui pakhatna hunlai, kum 1917 a Mizo tlangval rual France ram kal Lushai Labour Corps zingah khan a tel ve a. Tin, Pu Thanghrima patea Naik Sabinga pawh France ramah hian a kal ve bawk a, a hming a chher viau nghe nghe a ni. Chutiang chuan, Mangthanga hi thingtlang khaw lian lo taka piang a ni na a, chhungkaw pangngai tak atanga piang leh sei lian a ni ti ila a dik thei awm e.  




A pianpui unaute:

Mangthanga te unau hi pakua (9) an ni a, Manga chung chiahah hian mi pahnih, thla kim biaia piang chu, pianhlima thi (chhiat) an awm a, chumi chhiar tel chuan, an unau hi sawm pakhat (11) an ni. An unau te chu hengte hi an ni:

  1. Siamliana (L)        H/o Chawngliani (L)        Bethlehem Vengthlang

  2. Ngurdawla (L)        H/o Nunthangi            Madanrting, Shillong

  3. Lalthangliani (L)

  4. Lalhliapi (L)        H/o V. Thanzuala        Salem Veng, Aizawl

  5. Lalrintluangi (L)    W/o Lalsavunga Sailo (L)    Mission veng

  6. Solfathangi (L)    W/o Lalzuiliana (L)        Tuikhuahtlang

  7. B. Ngurchhawna (L)    W/o Lalthangpuii        Phullen

  8. MANGTHANGA (L)

  9. Thangdaii (L) 


Tlangval pian tha leh hmeltha a ni:

Mangthanga hi tlangval lian tha tak, hmeltha leh pian thiam tak a ni. A san zawng hi the a ni chiah em tih chu hriat ni tawh lo mahse, feet 6 val tia chhal a ni a, a chak pawh a chak hle a. A hmelthat zia leh a pian that zia hi amah hretuten a chanchin an sawi a pianga an sawi tel a ni ziah thin.  


A len deuh tawh hnuah Aizawl-a a u Lalhliapi te kiangah lehkha zirin a awm a. Rambuai hma te kha chuan, High School zirlaite te kha an lian tawh hle a, tlangval te an ni nawk hlawm a. Khang hunlai khan, Aizawl tlangval tam takte nundan kha a ho angreng hle a, zana rei tak tak len chhuah leh hla tak taka len kual vel a, a changa zui ruih leh insual mai te kha an la ching viau a ni awm e. Chutiang zingah chuan Manga pawh chu hun engemaw chen chu a tel ve thin a, insual a tul chang pawhin tumah hlauh a nei bik ngai lo niin an sawi thin.  



Kawlkulhah tlangval pakhat a chhan:

Rambuai lai khan, tum khat chu Kawlkulh khuaah chuan Champhai kal tur motor (Truck) chu a ding a. Truck chhunga tlangval pakhat chu a inti huai hle a, tlangval chuang ve pakhat chu tham lo deuhin a ti a, a puanthuah chu a theh chhuah sak ta daih mai a. Puanthuah neitu chuan a ti let ve ngam si lo a, a mangang hle a. 


Chutia puanthuah in thehchhuah sak daih mai chu Manga thin chuan a tuar ta lo va, tlangval puanthuah chu a chhar a, Motor-ah chuan a theh kai a, “A ngam ngam chuan rawn theh thla leh ru” a ti a. Motor a chuang te chu an ngawi thap a, tlangval inti huai deuh pawh chuan engtinmah a ti ngam ta lo a. Chutia hmelhriat ngai pawh ni lovin a chhan avang chuan, puanthuah neitu chuan mak a ti a, a lawm hle a, lawmthu a hrilh mawlh mawlh a ni awm e. 


Rambuai lai a ni a, Manga chuan tunge a nih a insawi lem lo va. He thil thleng hmutute chuan, tunge a nih an hre bawk si lo va, an sawi leh naah pawh, “Midang chhantu kha” tiin an sawi mai thin a ni awm e.



Vai Sipai Silai a chhuhsak:

Mangthanga kha hnam sipai zingah telin, ramhnuaiah a chhuak ve a. Tumkhat chu, Silchar kawng Kawnpui chhuahlam ramhnuaia an awm laiin, zingkarah an thianpa chu chaw ei tur ngaihtuah turin khuaah a han kal a. Chutia, khua a han lut chu, vai sipaihovin an lo man ta hlauh mai a. An dawp ta chiam a, a thian Mizo sipai te awmna sawi turin an ti a, an vaw nasa hle a. Tihngaihna dang awm tawh hek lo, ramhnuai lamah Mizo sipai dangte awmna lam pan chuan an inzui chhuak ta a. 

Chutia Mizo sipai awmna lam pana an kal chu, vai sipai zinga pakhat chuan, Sten Gun nen hma a hruai a. A mantu nih a, hmingthat hlawh a duh te pawh a nih mahna, a thiante hmaah chuan fal deuh takin a kal zar zar a, a phur hle niin a lang a. Manga thianpa chu silaiin an tin reng a, ani lah chuan, a thiante him theih dan tur a ngaihtuah tel ran a, muang thei ang ber zela a kal bakah, a thian ten thawm an lo hriata lawk a, an lo inralrin theih nan thawm a siam lui hram hram a. An hmahruai pawh chu a kal fal sawt hle a.


Nakinah chuan, Mangthanga chuan thawm a hre ta, an en chuan, khua a chaw lam tura kal a thianpa kha a lo ni hauh lo mai.  Vai sipai Sikh pa a lo ni a, Manga nen chuan an silai ken chuan an in tin rual v eve a. Manga chuan Rifle hlui lam tawh a keng a, vai sipai chuan Sten Gun keng thung a. Vai sipai chuan ban phar turin Manga chu a au tuarh a. Manga chuan, an silai ken inthat hleih dan a hre chiang si, inkah chi niin a hre lo va, a rifle ken chu vaipa hmuh lai ngeiin leiah chuan a dah a, chunglamah a ban a phar ta a.  Chutia Manga a inpe ta mai an hmuh chuan, vai sipai chu a lawm hle a, Manga chu tin reng chungin a pan hnai zel a. Manga pawh chuan, tlawm chiang tak anga langin a lo hlauh tlawn vel a. A silai a keng tawh lo va, chunglamah ban a phar dur tawh mai si a, vai sipai tan chuan, Mizo sipai pakhat chu belchhungsa a ni ringawt tawh mai a. 


 Vai sipai chu a hmel atangin a phur tih a hriat a, a silaia Manga tin reng chungin, a bul hnai chu a thleng ta. Chutia vaipa a lo hnaih chiah chuan, rin loh deuhin Manga chuan Vai sipai chu a zuan tlu ta thut mai a, vaipa silai chu dawmin a chuhpui nghal a. An hnunga vai sipai dang rawn kalte chu an muang deuh bawk nen, an rawn hmu pha lo a. Chutia, rin loh taka a lo beihlet tak thutah chuan, vaipa mangang lutuk chu a rak chel chul mai a. Manga lah feet 6 val (a tling chiah lo mai thei), pa sa tha ve tak, chak ve tawk tak a lo ni bawk nen, vaipa chuan a hneh ta lo, a silai ken Sten gun chu Manga chuan a chhuh sak ta. An thawm chu vai sipai dangte chuan an rawn hre ta, hla deuh tak atang chuan an rawn kap a. 


India Sipai dang an lo thlen nghal mai avang chuan, Sten Gun a nei tawh to bawk nen, vai Sipai a bawh tluk hmaa a silai dah rifle pawh chu la tawh lovin, a rang a rangin ramhnuai lamah a bibo zui nghal a. Vai sipai mangang lutuk chu a tap khawk rum rum a, ran thi tur awn ruah ruah ang hi a ang ber a ni awm e. Vai sipaiho chuan kap zui chiam mahse, ramchin hre zawk Manga chu ramhnuaiah chuan a bibo thei ta a ni.  Hetia vai sipai Silai a chhuhsak hi a hmingthanpui hle a, an hotute pawhin a Silai man chu amah an kawlzui tir nghe nghe a ni.



Pawlrang daiah Puk ko atangin a tla:

    Mizoram buai vanga hun khirh tak mai chuan zual lam a pan zel emaw tih tur a ni a. Mizo hnam sipaite pawh ramhnuaiah awm mahse, khuaahte an luh ve fo a ngai thin a. A chang chuan, chhunah khuaah an awm a, zanah erawh ramhnuaiah an riak chhuak thin. Kum 1968 March thla lai vel khan Manga te thianho chu, chhunah Pawlrangah an leng ve thin a, zanah erawh Pawlrang atanga kilometer khat vela hla, Bak luia Ziakna pukah an riak thin a. March ni 22, 1968 Zirtawp zan chuan, Pawlrang khaw chhung atangin, riak turin a ruk thei ang berin Baklui lam chu an pan a. Vai sipai an sual si a, an fikhur em em a, kawng chu hmuh chian theih loh mahse eng chhit ngam a ni lo a. 


Hemi zan hi a thim chhah hle a, an riahna puk panna kawng chu an hai palh a, puk chunglamah an kal a lo ni a. Manga chuan hma a hruai a, kham hnuai atanga thing lo dingchho chu vawn tum niin a lang a, mahse khua a thim em avang khan, thing kha a lan dan aiin a lo hla deuh si a, Puk chung atang chuan a tla ta niin sawi a ni a. Tin, thenkhat chuan, lung a rap pial emaw a lungrah kha a tawlhsawn emaw a, Puk chung atang chuan a tla ta niin an sawi bawk. A tlakna puk san zawng hi, feet 60 vel a sang a ni. 


A ruang chu Pawlrang khuaah lak a ni a, chumi hnuah Luangpawnah hawpui a ni leh a. Tlangval hmeltha leh lian tha tak, thenrual ngah tak a ni bawk nen, uitu a ngah hle a, khawtlang chu a ngui nghuai a ni ber mai awm e. A nu leh pa, u leh naute mai ni lo, khawtlangin mitui nen tapin an sun a ni.  


Manga ruang hi Luangpawn thlanmualah vuiliam a ni a, tun thlengin a thlan pawh Luangpawn daiah a la awm a. A thlan lung thuziak pawh hi a mawlmang hle a, hei hi a hunlai boruak hre lo tan chuan mak angreng tak a ni thei ang. Manga thih kum, 1968 hi, Mizoram buai vanglai, khaw khawm kum a ni a, a thih hnu lawk hian Luangpawn hi Phullen-ah khalkhawm an ni a. Luangpawn khaw mipuite chu India sipai ten tihluihna hmangin Phullenah an pem tir a, Luangpawn atang hian hlawm hnihin an pem a ni. Chutiang avang chuan Manga Thlan pawh hi mumal takin an siam hman lo tih a chiang a, khatiang rambuai kara a Lung tha tak an lo dah hrim hrim pawh hi lawmawm tak zawk a ni. 


Manga thlan lungah chuan hetiang hian thu a in ziak:



 MANGTHANGA 


    K. 25

P. N    3.4.70

T. N    22.3.68 






*************************