Wednesday, January 24, 2018

ZORAM TLUANA MI RIANGVAI THANGTEEKA

Buata Bawihtlung

Thangteeka hi rualban lo, chhungkhat laina sawi tur pawh nei lo, ringvai a ni a. A nu leh pa hming takngial pawh a hre lo a. A pian kum erwh Thli chhe tleh kum tih an hria a ni awm e.


Amah hi Piangsual, Ke lek lam deuh a nih avangin a thatlai deuh pawhin kal pangngaiin a kal hlei thei lova. A kawng kal hi tlan deuh reuhin a petek euh euh thin a ni. Tum khat chu Aizawlah miin Pheikhawk an lo pe a, a Pheikhawk thar bun chuan Durtlang lamah a kal ta a, Durtlang a thlen chuan a Pheikhawk thar chu a chhip a pawp hman tawh a ni.  Ratu lam tlangdung a zin tum pawhin, kawng lakah Sakei nen an in tawk hlauh mai a ni awm e. Sakei chu kawngsir kawrah a zuang lut ta daih a, Thangteeka hlau lutuk petek chuan Sakei zuan luhnaah tak a petek lut zui ve a ni awm a, chumi tum chuan a damlo zui deuh reng nghe nghe a, tun thlengin Thangteeka leh Sakei zuan thlakna tiin an la sawi thin.  Chutianga ke dik lo chu a ni a, a lainatawm hle.

Chutiang a ni chunga kawng mumal lo leh fur khaw chhe tak tak karah pawh, khaw hrang hrang a tlawh kual reng tho a. Mi ten mak an ti hle thin a, Sapuiin a hruai thin a nihte an ring hial thin. Hmun thenkhatah chuan naupangten an lo chhaih nawmnah chang pawh a tam a, chutih rualin, amah lainata, duhsaktu pawh a tawng ve zel bawk. Phullen pawh a lo tlawh ve tawh thin a ni ngei ang Khawnbawl Upa Pu Hrangphunga, Pu Tlanhnuna pa te nen pawh an in hre tha hle a, tin Pu Khuanghnuna pi (a nu nu)  Pi Tlingzovi te nen pawh an in hre hle a ni.

Chutianga khaw hrang hranga a awm kual hnu chuan Phullen chu nuam a ti hle a ni ang, Phullen a thih a, Phullen a lunghah a duh thu chu a sawi a. Chutia Thangteekan Phullena Lunghah a duh tih an hriat chuan, Phullen tlangval leh paho chuan Chhawrtui atangin Changzawl lamah kalpuiin, Phullenah an zawn hawpui ta a. A pualin Lailak veng, Pu Hmingthanga In bulah a In tur an sak sak a. Tah chuan awm ve in, khawtlang mipuiten Buhfai leh a mamawh turte an khawn khawm sak a, eitur an in pek chhawk thin a. Chhawrtui khuaa a awm laiin  miin coat buang, fual lam deuh hi an lo pe a.  Chu a coat dawn chu ama mamawh lei nan pawisa a chantir kha tha zawkin an hriatsak a, Hmunhlui veng a mi Pu Chawngkhuma (Pu Kaphlira patea) chuan Rs 20 (sawmhnih) laiin an lei chhawn sak ta a ni.

A pian dik tawk lo vang hian a zan mute hi thawh a harsat a.  A upat deuh hnu phei chuan kal a harsat zuala, tlangval hovin an riahpui thin a ni. Vawikhat chu, Pu Ralzinga leh Pu Lalbuanga (Rammawii pasal) ten an riahpui a. Zanah a zun a chhuak ta, a tho mai thei si lo, “Tlangval te u, ka zun a chhuak e” a ti a. A riahpuitute kha an lo mutui deuh a ni ang, an hre thei si lo. Kawmchhak pa Pu Awrhchunga (Pu Hmingthanga pa) chuan a lo hria a, a zuk kai tho ta a ni awm e. Chutiang chuan khawtlang, thenawm khawveng nula tlangvalten an ngaihsak hle a ni.

Thangteeka hian Kohhran a belbul hle a. Kohhran mi tak a nih vangin Kohhran pawhin a ngaihsak em em a, chaw petu turte, riahpui tur ruatte pawh Kohhran hian a ruahman vek ṭhin a. Kohhran inkhawm a thulh ngai lo a, mahse a ke dik loh deuh vangin a kal tha thei vak lo va, a inkhawm turte hi tlangvalhoin an zak zeh a, an kalpui nawl nawl thin. Biak Inah hian Pulpit hnung lam deuhah chuan thutna chuam bik a nei a, a thlen tlai pawhin chulai chu a pan vang vang thin. Bible hi a kawl reng thin a, khawiah nge lehkha a zir hriat a ni lo va, Bible a chhiar thiam a, mahse a Bible chhiar erawh a awmzia hriat fiah hleih theih a ni lo.

Chutianga hun a hman hnu chuan, kum 1947 October ni 23, Nilaithawhtan khan chatuan ram a pan ta a. A thlan hi Phullen hmunhlui thlanmualah, tuna Bung lianpui dinna chhak lawk, Zangchhiaa (Lalbeli pa) thlan bulah an laih sak a. Thangteeka thih ni hian, mak tak maiin, khua a chhe nasa hle a, Thli a tleh hum hum a, nasa taka ruah surin, khua a cheng a, a hrehawm hle a ni awm e. Tlangval thlanlai tan pawh Thlan khur pawna awm kha a hrehawmin taimak leh tlawmngaihna zawkah ngaih hial khawpin khua a chhia a ni. He a thih ni a thli tleh hi Tualbung velah a na zual a, Kawlthei hnah leh thing hnah dangte, phaitual hnim chenin a chhem fi thulh nghe nghe.

Thangteeka ruang hi Phullen hmunhlui thlanmualah zah taka phum a nih hnuah, Phullen tlangval leh pahote chuan Thangteeka pual hian Lungdawh tha tak siam sak an tum ta zel a. Nula leh tlangval ten Thangteeka lungdawh tur chu Hmunhlui lam Khiangkarkah thlen hma Tuitai mawng ami an la a. Lungdawh tur an lak ni chuan mi ṭhahnem tak an thawkchhuaka, phur tak leh hlim takin, haw haw hulh hulh chungin Thangteeka Lung chu an zawn haw a ni. A  lungdawha thu ziak dah tur pawh tha tak a siam an duh zel a. Upa Zalawra (Sande Sikul lama mi lar tak) Mission veng chu an dawr a, ani chuan  in duh angin a thu rawn ziak ula, phaiah ka lo thawn ang e” alo ti a. Phullen YMA chuan Lungdawh a ziak tur thu chu Pu Zalawra an thawn a, ani khan tawifel leh kimchang tur siin a lo siam danglam hret a. Tichuan Culcutta-ah a thawn ta a, a thu ziak chu thir phekah reh thei lo turin thil var phum hmangin tha takin ziah a ni ta a ni.

Tichuan a thih atanga kum khat hnu, kum 1948 khan Phullen YMA chuan nalh leh mawi takin, Phullen Kawn atanga Aizawl lam panna kawngpui kam, hnai teah chuan Thangteeka Hriatrengna Lungdawh tha tak chu an siam ta a. He lungdawh hi lal Awksarala thlan tih lohah chuan a hun laia Phullen lungdawh tha ber leh mawi bera chhal theih a ni ang.  Thangteeka Lungdawhah chuan a hnuaia thu ang hian ziah a ni a, a laiah Kros lem mawi tak ziah lan a ni bawk –

ZORAM TLUANA MI RIANGVAI
THANGTEEKA
KUM 76, THIH NI : 23.10.’47

Kuta sak loh chatuan In chu
A tan buatsaih a ni.

LUNG PHUNSAKTU:-
PHULLEN
YOUNG MIZO ASSOCIATION
(Y.M.A 1948)

Khaw hlui atangin khaw hnuai lam, motor kawngpui kal awlsamna lamah khua chu insawn hret hret a nih takah khan khaw hlui chu daipawn ramngaw a lo ni ta a. Chutiang a nih tak avang chuan Thangteek Lungdawh pawh chu Motor kawngpui kam Serzawl-Kawn, tuna YMA Ram an tih takah sawn a ni ve ta a ni. (Thangteeka Lungdawh sawn a ni hi ka ui tak zet, mahse Thangteeka hmangaihna vang a ni zel tih erawh a chianga, a sawntute erawh ka dem lem lo– Buata)

Thangteeka pian kum hi Thlichhe tleh kum tih a ni a. Thlichhe tleh kum chu 1876 niin mithiam leh thil hre zawkten an sawi a. Hetihlai hian, a Lungdawhah chuan kum 76 mi niin ni 23.10.1947 ah a thi tih ziah a ni a.  Thlichhe tleh kum a piang, kum 1947-a thi a nih si chuan kum 72 mi ni awm tak a ni. Lungdawh phuntu Phullen Branch YMA te hian Thlichhe tleh kum hi an hai nge ni anga, a kum zat hi an chhut sual palh zawk tih chu hriat mai a harsa deuh.



Contact: 9862035204 & buata.tkt@gmail.com

*******************

Monday, January 22, 2018

MAWMRANG TLANG HUAI LAL SAHMULA





     Kan pi leh pu te atangin Ramhuai chi hrang hrang an sawi kan hre awm e. Ramhuai zingah hian mihringte tina thin leh nunna hial laksak thin an awm laiin, Ramhuai fel tak tak, mihringte malsawmna pe thinte pawh an awm bawk.

        Mizo pi leh pu ten Ramhuai an sawi thin hrang hrangte chu, a vai chuan kan sawi seng lo vang a. Ramhuai tam tak zingah Lasi, Khuavang, Maimi, Tau, Khawhring, Phung, Chawm leh Huai te hi hriat an hlawh viau. Huai kan tithe pawh hi Tui huai, Tlang huai, Sih huai, Bung huai te an awm ve leh bawk a.

        Mizoram a tlang huai zawng zawng zingah Mawmrang tlang huai lalpa Sahmula chu a thu ber leh huai ber a ngaih a ni. Mawmrang tlang hi Aizawl atanga hmar chhak lamah a awm a. Mawmrang chhim lam tlang chhip ah hian Lungpui tohlawt lianpui, fai vuk mai hi a a awm a. Chumi chung zawl chu thing vel to lovin phul te a awm a, a fai nuam hle a. Chulai chu Mawmrang tlang huai lal Sahmula tualchaina niin an ngai a, Sahmula Tual tih a ni.

        Sahmula pa hi Sabereka a ni a, Sabereka pa chu Belebuta a ni a, Belebuta pa chu Tuanlehmanga ni a sawi a ni. Sahmula hian fanu a nei ve a, a hming chu Lengthuampuii a ni awm e. Sahmula hi a huai hle a, ramhuai dangten an zahin an hlau hle a. Mihringte pawhin tihlungawi loh an hlau hle thin a ni.

        Hmanlai hian Reiek tlang huai hote chu, an lalnu Khawluahlali hovin Tlawng huai nena an  indo zo, hnehna lawmin chawng an chen a, an lam mup mup a. Chutih lai tak chuan thlang lam atangin Chhawrpial  Tlang huai ho chuan Reiek huai ho chu run an tum a. Reiek thuai ho awmna lungpui lian tak takte chu tih chim vek tumin a rukin an bei ta tluk tluk a. Chu chu Belkhai Tlang huai chuan a lo hre khiau a, Reiek Tlang huaite chu a khawngaih a, a hrilh ta a.

        Chutia an chawngchen hlim laia an awmna Lungpui kar chim vek tuma Chhawrpial tlang huai ten an lo bei chu an thin a rim a, Reiek huai ho chu Sialsir ah changing an thlawk chhuak a. Chhawrpial huai ho nen chuan vansang indona rapthlak tak mai chu an nei ta a. Thisen nasa takin a far a, Lu bung leh thla tliakin an tla a, an let rem rum a. Reiek Tlang huai lalfanu Darthaikawii pawhin nunna a chan phah a. An sal mante hnanga an phuar theih loh nan tiin Belkhai huai ho chuan chu lai Mau ho chu a chang vet chhuak chiatin mit a neih tir vek a. Hei hi tun thlengin a la ni zui zel a ni awm e.

        Chu indona rapthlak tak chu tlang huai lal ber Mawmrang tlang huai Sahmula chuan a lo hre ta a, tha a ti lo hle a, tawp turin a ti a. Mahse an indo nasa mai si a, an tawp mai thei lo va. Chutah Samula ngaihdan a ni ta lo va, Reiek tlang leh Chhawrpial tlang te chu a sai ta dum dum a, a hek huai nghe nghe a ni awm e. Chutia Sahmula a thinrim tih an hriat chuan, Reiek tlang huai leh Chhawrpial tlang huaite chu an indo chhunzawm ngam ta lo va, an tawp san ta a ni an ti.

        Mawmrang tlang atanga hla vak lo Zawngin leh Phullen ram inrina bul ah hian Lungleng kham a awm a, a bulah Tuivawl lui a luang bawk a. Zawngin ram ah hian Puk huai lalpa Melmula a awm a, Zawngin nula hmeltha Siami chu neih tumin a rim thin a ni awm e.  Tumkhat chu, Lungleng kham Huai ten Tuivawl tiau pho a an fate Ni lum ai tira an pho chu, Zawngin khaw pasaltha ramvak ten an rah hlum sak hlauh mai a. Lungleng kham huai te chu an thin a rim ta em em a. Phuba lak ngei duhin, mihringte chu tihlum ve ngei an tum a.

        Lungleng kham huai te chuan Puk huai lalpa Melmula chu an berawn hmasa ta a. Melmula chuan, “e Mihringte thih leh dam thu te chu, keia rel theih rual a ni lo ve, Mawmrang tlang huai lal Sahmula rawn zawk rawh u” tiin a lo hrilh a. Sahmula chu an pan ta a.

        Mawmrang tlang huai Sahmula chuan, Lungleng kham huaiho henah chuan, “mihringte hmuh theih lohin in insiam a, an kalna tur takah infate in pho bawk si a, an rah hlum mail oh nakah. Mihringte thiam loh pawh a ni lo, in fimkhur loh vang zawk a ni” a ti a. Lungleng kham huaite chuan Sahmula chu an hlau hle a, mihringte chungah phuba lak an tum pawh chu ti ngam ta lo a ni awm e.

        Hetiang hian ramhuite chanchin hi sawi tur tam tak a awm a. Mawmrang tlang huai lal Sahmula hian chanchin a ngah hle a ni. Sahmula tual bul velah hian Purun a awm a. Chu chu tuna Mizo purun ang hi a ni a, chu chu Sahmula purun an ti thin. Tin, Sahmula tualah hian Zawhte ki nei a awm a, a hmu apiang chu an thi zel thin niin an sawi thin bawk.

         Mizoram a Kristianna a lo luh hlim deuh 1903-ah Mawmrang Tlang bul Vanphunga khua Khandaih (Tuna Phullen ni ta) ah hian Kristianna a lo lut ve a. Sikul te dinin Kristian an pung zel a. Kum 1906 ah Khandaih khuaah chuan hri a leng ta hlauh mai a. Tui hri a ni awm e. Hei hi Kristian lote chuan Kristian te vanga lo thlengah an ngai tlat a. Kristian ten Ramhuai lal Sahmula an ti thinur niin an ngai a ni. Zosapte leh Sorkar lam ten hrileng tih reh tuma Tuikhura damdawi an phul te chu hre thiam lovin, Kristian te hian min hrai hlum an tum a ni ang tiin khaw thar kai an rel phah hial a ni.

        Heng ramhuai te leh an chanchinte  hi a thawnthu viau na a, kan pi leh pute atanga an rindan leh an hriat dan an inhrilh chhawn zel a ni a. Kan awih emaw awih lo emaw, a ngaihnawm bakah a hlu ve riau.

Buata Bawihtlung
9862035204, buata.tkt@gmail.com

Wednesday, January 17, 2018

NAIK SABINGA CHANCHIN

By – Buata Bawihtlung, on 4th March 2015
Mob: 9862035204

Sabinga Lung hi Aizawl Upper Khatla ah a awm a.  Rual u deuh te chuan an la hre viau na a, thangtharte zingah erawh hre lo kan tam ta viau awm e.

Sabinga hi Khandaih khua Thangphunga Bawihtlung fapa a ni a. Khandaih hi tuna Phullen khua ni ta hi a ni. A unaute chu – Lalbonga, Hrangkunga te an ni. France ram kal zinga sorkar hriat hlawh khawp a hming  chher, Indopui zawh hnu pawh a British sorkarin lawmman atan a pawisa fai a pek zui leh hial, Mizo tlangval tlawmngai, Mizo zinga sipai tang hmasa, sulsutu chhuanawm tak a ni.

Indopui Pakhatna 1914-1918 lai, kum 1915 chawhnu lamah British War Committee, a hnu a ‘War Cabinet’ tih zui tak khan, France ram khawthlang lama hnathawktu indaihlohna chuan an ral dona kawngah nasa takin nghawng a nei thei dawn tih an hria a. Kum 1917 ah Lushai Labour Corps chu din a ni ta a. Aizawl (Aijal) atangin Mizo (Lushai) 2100 zet te chu France ramah hian an kal ta a ni.

Labour Corps te hi Sipaite tanpui tu tura din an ni a. Thil tul hrang hrang, eirawngbawl, sipai mamawh thiar kual vel te, indona a sipai thite ruang senghawi te, kawng laihte leh thil tul awm ang angte an thawk thin a ni. Lt. Col. Mayfair a kaihruainain Lushai Corps hian kum 1917 June thlaah Marseilles an thleng a, an zingah hian Rev. D.E Jones (Zosaphluia) pawh a tel ve nghe nghe a, ani hian tawng te a let a, a zirtir bawk a, a tangkai hle a ni awm e.

Chutianga ral hmatawnga kum khat chuang an awm chhung khan, Lushai Corps (Mizo) zingah mi 71 vel zet ten nunna an chan a. Kum 1918 May thla ah Mizoram panin an lo let leh a, June 1918 ah Lushai Hills an lo thleng leh a ni. France ram kal zingah hian Sabinga hi a tel ve a ni.

Sabinga hi pa lian lam deuh, tlangval fel leh pian tha tak, hmel pawh tha ve tak a ni a. France ram kal Mizo tlangval rual 2100 zet zingah infiamna lamah Sabinga hi a thei ber (Champion) a ni thin. A rem hriatna leh a felna te, a tlawmngaih leh taimakna avang chuan an hotute pawhin an hre hle a, thil tihna hrang hranga a kaihruaitu pawlah a tang deuh zel thin. British sorkar pawh chu a chungah a lawm ve hle a ni ang, Indopui pakhatna  zawh hnuah lawmman atan Rs. 850/- lai Sabinga hi a rawn pe leh a ni.

Sabinga hi tlangval lai pawhin, chak leh tlawmngai thei tak mai, an khuaah pawh inbuan chak a sawi a ni ve a. Tum khat chu mikhual tlangval nen an inbuan tir a. Sabinga chuan hneh ngei tura an ngaih laiin, a hneh ta tlat lo mai, mak an ti hle a. A thian ten, “tinge kha mikhual tlangval kha i hneh loh mai le, i hneh ngei kan lo ring a sin, ava mak ve maw le!,” an ti a. Sabinga chuan, “Khai a, fahrah a nih kha in hre na nge?” a ti mai a. Kha mikhual kha a rukin fahrah a ni tih a lo hre sa a, chuvang chuan ngawi rengin lo hneh lo der hi a lo ni awm a.

France atanga an lo haw hnuah Khandaih khaw nula hmeltha Zazawni nen inneiin fa pakhat an nei a. Vanduaithlak takin an fapa chu kum hnih mi lekin a thi ta a. Chutia a fapa a chan ta mai chu a lungleng hle a, Aizawl lamah a kal leh ta a. Zazawni nen pawh an inthen zui a. Chutih lai chuan Aizawlah sipai an la a. Sipai latu Sibudar hnenah chuan “Kei pawh Sipai ah ka tang ve duh asin” a ti a. Sibudar chuan, “i duh a thu a ni mai lawm, kan hrechiang che a, i tan dawn chuan i intlar ve a ngai lo,” a lo ti a.

Kum 1922-ah India rama Paramilitary force upa ber Assam Rifles chu a zawm ta a. France rama an awm laia a chet that avangin Sap ho khan an hre chiang a, in tlar ve lovin Assam Rifles-ah chuan a lut ta a. Sipai a a luh hnu hian infiamna leh thil dang dangah pawh a fel leh hmingtha pawl tak a ni zui zel a. Lance Naik a ni nghal thuai a.

He tih laia Mizo sipai tangte hi Rumliana etc te an ni a. Sipai inkhaihhruaina an zawm tha viau lo a ni mai thei. Kha tih laia Lushai Hills District (Mizoram) awptu, Superintendent hmasa ber Major J. Shakespeare-a chuan Assam IGP, Shillong hnenah chuan, “Mizo te chu discipline nei lo lutuk, Sipai a tang tlak pawh an ni lo” tiin kum 1933 khan lehkha a thawn a. Assam IGP chuan a hmunah amah ngeiin rawn enfiah a duh ta a.

Kum 1933-ah Assam IGP chu Aizawl ah a lo kal ta ngei a. Assam Rifles te hi IGP hnuaia awm an ni a. A lo kal lawmnan ‘Mizo Football Team’ leh Vai (Gorkhali) Team te chu Football khel tura tih an ni a. Capt. Robertson-a chu Referee a ni a. Sabinga chu Mizo Football Team Captain a ni.  Inkhelh hmain Mizote hi an infuih lawk nasa hle a. Mizo leh Vai inkhel a ni a, chak ngei ngei an tum a. Chak loh ai chuan in seh te pawh huam mai turin an infuih lawk a. Tin, an zingah hliam na an awm palh pawhin a enkawlna tur an thawh khawm anga Shillong ah an in dah tur thu Jemadar Bawihchhungan a puang hmiah bawk.

Mizo Football Team te chu 2-1 in an chak ta a. Inkhelh laia Mizote huaisen zia te, an tumruhna te, chak tura an nawr nasat zia te leh an ralhrat (Aggressive) zia chu IGP chuan a hmu ve vek a. Mizote sipaia tang tlak kan nih leh nih loh enfiah tura rawn kal Assam IGP chuan, “Mizote hi hnam huaisen an ni a, Sipai huaisen a an sawi Gorkhali pawh an ngam a nia, sipai a tang tlak an ni, tunah hian Mizo atangin Sipai 50 dang kan lak belh leh ang” a ti ta hial zawk a.

Kum 1934 khan Mizo 50 te chu Sipai ah an lak belh ta a. Hei hi a huhova Mizote sipaia kan tan hmasak ber tum niin a hriat. Kha inkhelh avang khan a vawi khat nan Mizote a huhovin sipai kan tan phah a ni. Tin, kha mi tum a Mizo Team te kha, Mizo hming chawi a Football Team hmasa ber niin a hriat a. Chuvang chuan Sabinga hi Mizo Football Captain hriat theih hmasa ber a ni awm e.

Mizo tlangval 50 rual sipai a lut thar te chu hmun hnih a thenin, 1934 khan Sadhya-ah leh Kohima ah training tura tih an ni a. Lance Naik Sabinga pawh Naik ah a kaisang a, 2nd Battalion Assam Rifles, Sadhya-ah sawn a ni ve nghal a. Sabinga kaihruaina hnuainain Mizo sipai 25 te chu Sadhya ah chuan tluang takin an kal ta a. Mizo tlangval rual, a huhova Sipai lut turte chu ropui leh urhsun takin Mission veng Biak In ah an thlah hial a ni.

            Kum khat pawh a awm tlin hma, awm hmun an bengbel awrh tih ah Sabinga chu China ramri lamah enthlatu (spy) hna thawkin an tir a. Chutah chuan vanduaithlak takin thing zar, vur in a bawm khah luk, rit tak tliak chuan Sabinga chu a tlak ta a, a thluak tuamtu a thler a.  Tichuan February ni 28, 1935 khan Dibrugarh-ah a thi ta a ni.

Sabinga hi a hna ah a felin a tluang hle a. A unau (a pa u fapa) Thanghrima hnena a sawi dan chuan, “Kutze entu khan, ‘Holder i kai lo ang’ min ti ve ngawt a, mahse hei Holder chu ka kai ngei dawn chu a ni si a,” tiin Holder a nih ngei tur thu Pu Thanghrima a hrilh a. Mahse, Holder a kai hmain a thi ta hlauh a ni.

Mizo pa lar, sipai chhuanawm leh hmingtha, Mizo sipai rual kaihruaitu Naik Sabinga a thi ta thut mai chu Mizo ten mak an ti em em a, Aizawl khawpui a fan chhuak rang hle a. Mi ten an ui hle a, an sawi luai luai a ni awm e.

Sabinga chhungte leh 1st Assam Rifle leh 2nd Assam Rifle te tangkawp chuan ni 26.05.1935 khan Sabinga pualin Aizawl Khatla veng far hmun ah Sabinga Lung chu mawi takin an phun ta a. Sabinga Lung phun ni hian Sorkar mi lian leh Aizawl mi pawimawh hrang hrang, sipai lal te, Aizawl pastor leh Mizoram awptu lal ber Bawrhsap Major MC Call pawh a tel a.

Hav. Pakunga chu Bible chhiarin a tawngtai a, Sipai lal (Assam Rifle Commandant) A.L. Fell chuan Sabinga Lung khuhna British Flag chu urhsun takin a hawng a. Ropui takin Sipai danin zahna lantir chunga thlah liam a ni. Sabinga hi Mizo zinga British flag nena thlah liam hmasak ber ni a hriat a ni.

 He lung hi Assam Rifle Ex. Association chuan an tuaihnum zel a, Advisory Board, Tribal Art and Culture Mizoram chuan a humhalh zui ta reng a ni. He lungdawh hi tunah hian Upper Khatla, Aizawlah hian hmuh theihin a la ding a ni.


# Thu lakna leh biang biakte –
  ü  Pu B. Ngurchhawna, Phullen (Khandaih)
  ü  Pi Solfathangi, Tuikhuahtlang
  ü  Prof.JV Hluna, Sikulpuikawn
  ü  Pu B.Rothangpuia, Phullen (Khandaih)
  ü  Pu C. Nundanga, Chhinga veng, Aizawl.
  ü  The Lushai Brigade (without Lushai!) – by lushai_er
  ü  North East and the First World War – Pratap Chetri
  ü  Sabinga Lung – Hony Capt R. Lawma (MUP Tlangau)
ü  Mizo sipaia tang hmasa te chanchin tlem – C.Lalnunchanga